خانه هدایت – تهران

خانه هدایت در خیابان سعدی‌، خیابان شهید تقوی‌، جنب بیمارستان امیر اعلم تهران قرار دارد و با نام مهدکودک صادقیه قابل شناسایی است.

صادق هدایت از ادیبان و نویسندگان پرآوازه معاصر بوده است‌، که در سال۱۲۸۱، در تهران متولد شد و بیشتر عمر خود را در این خانه سپری کرد. پدر او اعتضادالملک‌، از رجال و اشراف دوره قاجار بود و احتمالاً، خانه مورد نظر به دستور وی بنا شده است‌.

تزئینات و وسعت بنا نشان دهنده تمول کسانی است که در آن سکونت داشتند، و فرم و ساختار بنا به سبک اواخر دوران قاجار است‌.

در ازاره بخش جنوبی ساختمان و اطراف حیاط جنوبی، کاشی‌های برجسته لعابدار رنگی با نقوش زیبا و اصیل با ابعاد ۲۰ در۲۰ سانتی‌متر تا ارتفاع ۱۲۰ سانتی‌متر، زیبایی خاصی با خانه بخشیده است.

در قسمت‌هایی از این کاشی‌کاری‌ها، تصاویر سربازان با پوشش خاص دوران قاجار به چشم می‌خورد. همچنین در پیشانی بنا و در قسمت پیش‌آمدگی پیروانی، کاشی‌کاری و آلات چوبی زیبایی بنا را دوچندان کرده است.

کاربری اولیه این خانه، مسکونی بوده و از آن جا که به یکی از شخصیت‌های معروف تعلق داشته، خصوصی و برای مقاصد فرهنگی خریداری کاربرد داشته است.

ورودی اصلی بنا در ضلع جنوبی آن قرار دارد و با گذشتن از این ورودی و سطحی حدود یک متر پایین‌تر از کف خیابان‌ به حیاط کوچک‌تر جنوبی ختم می‌شود.

اطراف حیاط را ساختمان اصلی احاطه کرده که در دو سطح زیرزمین و یک طبقه روی آن ایجاد شده است‌. دسترسی به فضاهای اصلی طبقه اول از دو سمت شرق و غرب حیاط امکان‌پذیر است‌. طبقه اول بنا متقارن در دو سوی غربی و شرقی حیاط جنوبی واقع شده است.

فضای کوچکی به ابعاد ۲ در ۳ متر به عنوان فیلتر، امکان ایجاد ارتباط با سایر بخش‌های بنا را فراهم می‌کند. در جنوب این فضا اتاق ۳ در ۵ متر و در شمال آن اتاق دیگری به ابعاد ۶ در ۴ متر وجود دارد.

در بخش مرکزی بنا، تالار اصلی به ابعاد ۶ در ۴ متر قرار گرفته که ایوانی به عمق دو متر در جلوی آن‌، چشم انداز زیبای این تالار اصلی را به سمت حیاط وسیع شمالی به وجود آورده است‌.

حیاط شمالی بنا نیز از محیط دلنشین و زیبایی برخوردار است و محوطه سازی و باغچه‌ بندی آن‌، با تبعیت از الگوی محوطه سازی ایرانی‌، دارای تقارن و آب نمای مرکزی است‌، و به احتمال زیاد، آب قناتی که از شمال حیاط به آن وارد می‌شده منبع تأمین آب این بنا بوده که اکنون مسدود است‌.

ابعاد حیاط ۳۷ در ۲۵ متر است و از الحاقات آن به آمفی تئاتر رو باز منتهی‌الیه شمال شرق و موتورخانه موجود در این بخش می‌توان اشاره کرد.

اطراف حیاط شمالی دیوارهای محیطی خانه قرار دارند که برای پرهیز از یک‌نواختی‌، در آنها قاب‌های زیبایی ایجاد شده‌ است‌. سازه اصلی بنا براساس دیوارهای ضخیم‌، باربر آجری یک پارچه هستند و در مغز آن نیز آجر به کار رفته است‌.

پوشش بخش‌های مختلف زیرزمینی‌، به صورت طاق ضربی بوده و پوشش طبقه اول به صورت مسطح و با تیر چوبی ساخته شده‌ که لمه‌کوبی شکیلی به آن زیبایی بخشیده‌ است . اما پوشش نهایی ساختمان شیروانی است‌.

خانه پدری صادق هدایت، خانه‌ای زیبا با معماری قاجاری است که پیش از انقلاب بنا بود، تبدیل به موزه‌ای شود تا یادگارهای صادق هدایت را در آن به نمایش بگذارند.

این خانه با پیروزی انقلاب اسلامی‌ مصادره شد و در اختیار دانشگاه علوم پزشکی تهران قرار گرفت‌. سپس، به عنوان مهدکودک از آن بهره برداری شد و مدتی کارکنان بیمارستان امیراعلم و سایر قسمت‌های دانشگاه علوم پزشکی از خدمات آن بهره‌مند شدند.

خانه صادق هدایت سرانجام به درخواست‌ دوستداران ادبیات ایران، تخلیه شد و در سال ۱۳۷۸ توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره ۲۴۹۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.