خانه بروجردی‌های کاشان – اصفهان

این خانه توسط بازرگانی به نام حاج سید حسن نطنزی در بین سال‌های ۱۲۹۲ تا ۱۳۱۰ قمری و در دوره قاجاریه ساخته شده است.

چون صاحب خانه مال‌التجاره از بروجرد وارد می‌کرده، به خانه بروجردی مشهور شد. معمار این خانه استاد علی مریم کاشانی؛ از نوابغ معماری کاشان و از طراحان معروف ساختمان است.

خانه بروجردی‌ها، مجموعه ساختمانی زیبا و باشکوه است و از نظر خصوصیات محلّی و عناصر معماری و تزیینات داخلی از اهمیّت فوق‌العاده‌ای برخوردار است.

این خانه با حدود ۱۷۰۰ متر مربع مساحت، شامل ۲ قسمت بیرونی و اندرونی، ۲ ورودی اصلی و فرعی، هشتی، راهرو، حیاط، تابستان نشین، زمستان نشین، آشپزخانه، حیاط‌های سرپوشیده در اطراف و زیرزمینی وسیع است.

در بدو ورود به خانه وارد هشتی خانه می‌شویم که درب ورود به قسمت اندرونی خانه هم در این هشتی قرار گرفته است. پس از آن از راهروی نسبتا طولانی و شیبدار گذشته ووارد حیاط می شویم، درکنار این راهرو ایوان شمالی خانه قرار دارد.

در قسمت شمالی ایوان یک اتاق ۵ دری واقع است که محل پذیرایی مهمانان بوده و دو طرف آن دو اتاق بهار خواب قرار دارد که به علت نور مناسب وگرمای زیاد، بیشتر در زمستان‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

ورودی اصلی در شمال ساختمان واقع شده و در دیوارهای آن سکّه‌هایی تعبیه شده که با مقرنس‌کاری گچی به طاق‌نمای اصلی سقف متصل شده است.

ورودی از طریق در چوبیِ بزرگی با کنده کاریها و گُل‌میخ‌های متعدد و دو کوبه که بر پاشنه سنگی می‌چرخد، به هشتی راه می‌یابد.

تابستان نشین، که مهمترین و اصلی‌ترین بخش خانه بروجردی‌هاست، مقابل ورودی اصلی و پشت به قرار دارد.

این قسمت شامل دو اتاق، تالار اصلی، دو سرپوشیده فرعی، یک سرپوشیده اصلی، دو گوشواره، یک شاه نشین و تالار طَنَبی است و در مرکز آن، گنبدی با نورگیرهای زیبا و تزیینات مقرنس کاری قرار دارد.

زمستان نشین، در شمال مجاور راهرو ورودی و مشتمل بر یک اتاق، یک شاه نشینِ، ۵ در با گچبری‌های زیبا و ایوانی وسیع و آفتابگیر قرار دارد.

در قسمت شرق مشتمل بر ۳ اتاقِ ۳ در در حدّ فاصل زمستان نشین و تابستان نشین است که از راهروهایی مشترک به یکدیگر راه می‌یابند. سقف اتاقها مسطح و فاقد تزیینات است.

قسمت غربیِ زمستان نشین نیز با ۲ اتاق کوچک به همراه فضایی سرپوشیده، قسمت شمالی و جنوبی بنا را به هم می‌پیوندد.

آشپزخانه وسیع با طاقچه‌ها و صندوقخانه و انباری در شمال و سمت راست مجموعه واقع است و از راهروی باریک بدان راه می یابند.

در داخل حیاط یک حوض بزرگ و باغچه‌های وسیع در اطراف آن قرار دارد. در قسمت شرقی بنا، اتاق‌ها و ایوان‌های سرپوشیده به چشم می‌خورد که در جلو ایوان‌ها پله‌هایی جهت رفتن به سرداب ها ساخته شده است.

در قسمت جنوبی بنا تالار سرپوشیده‌ای به چشم می‌خورد که محل برگزاری اعیاد و مراسم سوگواری بوده و شامل یک ایوان که دارای سقف بلندی است درجلو و یک قسمت شاه نشین در انتهای تالار که از قسمت‌های دیگر مرتفع تر بوده و دارای تزئینات خاصی است.

سقف تالار با طرح بسیار زیبایی گچبری و مقرنس‌کاری و رنگ‌آمیزی شده است. سقف‌ها و بدنه داخلی سرپوشیده و تالارهای جانبی آن با نقوش گل و مرغ و شکارگاه و حیوانات گچبری و یا نقاشی شده است.

نقاشی‌های این بنا در شیوه‌های متنوع و با رنگ و روغن و آبرنگ و زیر نظر هنرمند نامدار نقاشی ایران، کمال الملک ترسیم شده است.

سازندگان این بنا در تزیین سقف‌ها و دیوارها با استفاده از ترکیب خاک رس نرم و کاه الک کرده و کاهگل اُخری، دقت و ظرافت بسیاری به خرج داده‌اند.

در دیوار شاه نشین، تصاویری از شاهان قاجار، به شیوه‌ای متأثر از نقاشی اروپایی، ترسیم شده است. روی بعضی دیوارها مناظری با رنگ آبی کشیده‌اند که هیچکدام اصالت ایرانی ندارند، لباس اشخاص کاملاً اروپایی است.

این بنا در اواخر دوره پهلوی به علت بی توجهّیِ ساکنان آن رو به نابودر می‌رفت، اما پس از ثبت با شماره ۱۰۸۳ در فهرست آثار تاریخی، بازسازی شد و کاربری فرهنگی ـ اداری گرفت.