قلعه قهقهه – اردبیل

قلعه قهقهه در بخش ارشق، ما بین روستای گنچویه و قره آغاج کلان از توابه مشگین‌شهر در استان اردبیل قرار دارد و از آثار دوره صفویه به حساب می‌آید

این دژ به دلیل اینکه محل زندانی شدن افراد سیاسی مهمی، مانند شاهزادگان صفوی در زمان گذشته بوده‌است در تاریخ شهرت بسیاری دارد.

در زمان جنگ‌های ایرانی و عثمانی خزاین شاهان صفوی در این قلعه نگهداری و حفاظت می‌شده است و اهمیت آن از اواخر دوره صفویه بتدریج کمتر شده و در دوره قاجاریه به یکباره متروکه شده است.

این قلعه در تپه سنگی به ارتفاع تقریبی ۱۰۰۰ هزار متر از زمین‌های اطراف قرار داشته و اطراف آن را با حصار مستحکم و غیر قابل نفوذ احداث نموده‌اند که با گذشت سالیان دراز هم اکنون نیز ورود به آن تقریباً غیر ممکن بوده و فقط در شرایط جوی مناسب امکان‌پذیر است.

قلعه قهقهه در منطقه قره داغ و با ارتفاع تقریبی ۲۵۰۰ متر از سطح دریا، دیوارهای بلند طبیعی و در میان صخره‌ها واقع شده است و دور تا دور قلعه پرتگاه خطرناک و عمودی شکلی وجود دارد.

طبق تحقیقات باستان شناسی به عمل آمده استقرار در این قلعه به دوران قبل از اسلام می‌رسد. در زمان بابک و صفویه از اهمیت بسزایی برخوردار بوده و سال‌ها به‌ عنوان خزانه سلطنتی و مهم‌ترین زندان مورد استفاده قرار گرفته است.

این قلعه تبعیدگاه مجرمان سیاسی و به عنوان زندانی مهم در عصر صفویان مورد استفاده قرار می‌گرفته است. از نظر لغوی قهقهه به معنای آواز بلند در خنده‌ و نیز به معنای آواز کبک می‌باشد.

قهقهه‌، احتمالا نام برخی از مکان‌های دیگری نیز بوده است‌، چنان ‌که دهی از دهستان میان ولایت حومه شهر مشهد نیز به همین نام است.

در کتاب تاریخ گیلان‌ اثر ملاعبداللّ فومنی گیلانی‌، از این قلعه به‌عنوان قلعه ماران ‌یاد شده است‌. این قلعه را کهن‌دژ (قلعه قدیمی) نیز گفته‌اند.

قلعه قهقهه‌ همچون سایر قلاع ایران‌، دارای خصوصیات و ویژگی‌هایی است که از بسیاری جنبه‌ها چون قرار گرفتن بر ارتفاع کوهی بلند، مصالح به کار برده شده در ساخت‌قلعه و مانند آن‌، مشابهت زیادی با قلعه‌های دیگر دارد.

راه ورودی این قلعه از ضلع شمالی آن می‌باشد که به عنوان یک قلعه نظامی مطرح بوده است. قلعه قهقهه از ۳ حصار متداخل و حصارها بر تعیین حدود قلعه جهت تشکیل دیواره‌های سنگی کوه تعبیه شده است. هر حصار دارای دروازه است و حصار اصلی آن دارای ۴ برج بوده و دروازه آن دو برج ۵ ضلعی با طاق هلالی بعد از دروازه راهروی درازی به اتاق هلالی دارد.

مصالح ساختمانی آن عبارتند از سنگ‌های رسوبی به رنگ‌های کرم و آجری با ملاط گچ و آهک‌.

زندان قلعه فضایی است در بدنه بالایی کوه که ۳ قسمت آن به پرتگاه و به‌ سوی دره ای ۸۰ متری است. قلعه دارای ۵ استخر است و دیده بانی ۸ ضلعی در شمال غرب با برج ۸ ضلعی دارد.

قلعه قهقهه در سال ۱۳۸۱ توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره ۶۱۹۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.