پل میر بهاء الدین – زنجان

پل میر بهاء‌الدین با قدمت قاجاریه، در استان زنجان، شهرستان زنجان و روی رودخانه زنجانرود قرار دارد.

این پل تاریخی که با نام‌های پل کهنه و پل اژدهاتو نیز شهرت دارد، در محور جنوبی حومه شهر زنجان در مسیر استان‌های زنجان به کردستان ساخته شده است.

پل میر بهاء الدین از نظر قدمت متعلق به اواسط دوره قاجار و زمان حکومت ناصر الدین شاه قاجار است.

این پل توسط یکی از متمکنین به نام حاج میرزا بهاء الدین زنجانی که از تجار بنام ناحیه خمسه بوده، در سال ۱۳۱۲ هجری قمری ساخته شده است.

پل تاریخی میر بهاءالدین تماماً آجری می باشد که در نمای داخلی بزرگترین طاق آن به خط معقلی بسیار زیبا تاریخ ساخت آن همراه با ذکر مقدس یا علی بصورت قرینه نقش شده است.

دهانه‌های طاق‌های پل عریض ، و به سبک جناقی یا ضربی بسیار زیبا و شکیل اعمال شده است . همچنین به منظور مهار بار اضافی طاق‌ها چهار چشمه طاق بصورت دو اشکوبه با قوسهای جناقی و هلالی به موازات هم و در اطراف بزرگترین طاق ساخته شده است.

پل تاریخی میر بهاءالدین با بیش از ۱۰۰ سال قدمت حدود ۱۰۰ متر طول دارد و عرض آن با احتساب جان پناه‌ها به ۷۰/۶ متر می رسد.

ارتفاع پل در بلندترین نقطه آن از سطح رودخانه حدود ۱۱ متر است. پل دارای سه دهانه با طاق جناغی است. دهانه میانی از دو دهانه دیگر بزرگتر است. این پل، عمود بر رودخانه ساخته شده و برای قرارگرفتن در راستای جاده، انحنایی به دو انتهای آن داده اند.

یایه های پل روی سطح سنگفرش شده قرار دارد و از قطعات سنگ تراشیده و ملات آهکی ساخته شده و تا ارتفاع ۴۰/۱ متری سطح آب بالا آمده است.

در این ارتفاع، پاکار طاق و بدنه اصلی پل با آجرهایی به ابعاد ۵ در۲۴ در۲۴ سانتی متر شروع می شود. عرض پایه ها در پایین ترین قسمت آن حدود ۸۰/۶ متر است.

روی هر کدام از پایه ها، دو غرفه بر روی یکدیگر ساخته شده است. غرفه زیرین که کوتاهتر و دارای طاق گهواره ای است ۴ متر عرض و ۳/۲ متر ارتفاع دارد. غرفه فوقانی با طاق جناغی پنج و هفت ۶۰/۴ متر ارتفاع و ۴ متر عرض دارد.

این غرفه ها که روی پایه های دیگر نیز تکرار شده، علاوه بر عبور دادن آبهای طغیانی، وزن و فشار وارد بر پایه ها را هم کم می کند. علاوه بر این تمهید ، برای کاهش وزن پل فضاهای جانبی سه دهانه بزرگ پل را به صورت توخالی درآورده اند تا طاق ها توان بیشتری برای تحمل فشار داشته باشد.

غرفه های پایه جنوبی توسط راه پله مارپیچ شکلی به هم ارتباط دارد. در بالادست و پایین دست پایه های پل، آب برهایی از سنگ برای تسهیل جریان آب ایجاد شده است. آب برهای بالا دست پل، چند ضلعی و آب برهای پایین دست نیم دایره شکل داده شده اند.

دهانه میانی و بزرگتر پل ۱۴ متر عرض و ۵/۸ متر ارتفاع – از تیزه طاق تا سطح آب – دارد. دهانه‌های کناری نیز دارای ۱۵/۱۲ متر عرض و حدود ۷ متر ارتفاع هستند. این پل قدیمی امروزه با ساختن پل جدید دیگر مورد استفاده قرار نمی گیرد.

پل میر بهاء الدین در سال ۱۳۳۶ توسط وزارت فرهنگ و هنر با شماره ۱۴۸۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.