شناسایی بیش از دو هزار مسجد در کردستان

کردستان سرزمین مناره ها/ شناسایی بیش از دو هزار مسجد در کردستان

به گزارش خبرنگار مهر، استان کردستان دو هزار و ۱۰۰ مسجد دارد که از این تعداد ۳۸۶ مورد در سنندج، ۱۹۲ مورد دیواندره ، ۳۶۴ در سقز، ۲۳۵مورد در بانه، ۹۶ مورد در سروآباد، ۱۸۵ مورد در مریوان، در شهرستان بیجار ۲۰۲، دهگلان ۱۳۴، کامیاران ۱۶۱ و در شهرستان قروه ۱۴۱ مسجد وجود دارد.

مساجد از دیر باز در فرهنگ اسلامی به عنوان مامنی برای ارتقاء بعد معنوی و روحی افراد تلقی شده و در این راستا توانسته نقش محوری خود را در عرصه‌ های مختلف به ثبت برساند و امروزه هم مساجد این جایگاه مهم و استراتژیک خود را از دست نداده است.

در تاریخ اسلام مسجد نه تنها به عنوان محل عبادت و راز و نیاز تلقی می‌ شد بلکه مکان مناسبی برای انجام فعالیت‌ های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، دینی، سیاسی و نظامی و برگزاری گردهمایی و جلسات مهم بوده است و به همین دلیل مهمترین پایگاه انسجام و یکپارچگی مسلمانان در دنیا به شمار می رود و به عنوان مهمترین پایگاه مقابله با جنگ نرم علیه دشمن است.

مسجد در استان کردستان و در بین مردم متدین آن از جایگاه والا و ارزشمندی برخوردار است به طوری که بیشتر هزینه های خیریه مردم استان به ساخت و تجهیز مساجد اختصاص پیدا می کند و به مناسبت های مختلف برگزاری اعیاد مذهبی و تجمع ها، دایر کردن کلاس های مختلف قرآن، دف نوازی، حفظ و تفسیر مردم استان از زنان و کودکان تا مردها و زنان در مساجد حاضر می شوند.

به دلیل علاقه قابل توجه مردم به ساخت مسجد در کردستان هم اکنون این استان در کشور از لحاظ دارا بودن مسجد مقام اول کشور را دارد که البته در کنار این مهم تاریخی بودن مساجد و استفاده از معماری های خاص آنها را برای توجه بیشتر به مقوله گردشگری مذهبی فراهم کرده است.

اولین مسجد شهر سنندج “مسجد دارالاحسان” مشتمل از فضای خارجی با کاشی کاری فیروزه ای و دارای حیاط بزرگی در وسط بناست و چهار طرف حوض را بنای تاریخی مسجد فراگرفته است و سایر بخش های این مسجد به صورت معماری بومی و منحصرا در حد نیاز مردم هر محله احداث شده است.

مسجد دارالاحسان که به “مسجد جامع” نیز شهرت دارد، به دستور “امان ‌اللّه خان اردلان” والی بزرگ کردستان در سال ۱۲۲۸ هجری، در زمان حکومت فتحعلی‌ شاه قاجار و به منظور برپایی مسجد و مدرسه احداث شد و در این دوران رونق خود دارالعلمی معتبر در ایران بوده است.

کاشی کاری اصلی بنا نیز که عمده‌ ترین عنصر تزئینی آن را تشکیل می‌ دهد از مهمترین تزئینات هفت‌ رنگ “خشتی” با گستردگی فراوان استفاده از رنگ و هنر است و در نماهای داخلی و خارجی بنا به ویژه در ایوان‌ های جنوبی و شرقی دیوارهای حیاط مدرسه و نمای حجره‌ ها به صورت وسیع دیده می‌ شود.

این عنصر زیبای بناهای مذهبی در سنندج یا به صورت مستقل و یا به شکل تلفیق با عناصر آجرکاری استفاده شده با لعاب چند رنگ که به هنگام ساخت بنا در تمامی آن به کار رفته و به شکل طرح‌ های تزئینی گل و گیاه تشکیل شده به صورت های اسلیمی در درون و اطراف ترنج و نیم‌ ترنج هایی که به عنوان طرح مرکزی محسوب می ‌شوند ظاهر شده و خطوط ثلث و نستعلیق را نیز که با رنگ سفید به روی کاشی ها نوشته شده می ‌توان از جمله عناصر تزئینی مهم بنا نام برد.

هر چند به دلیل برخی کم توجهی ها در دوران های مختلف از سوی متولیان برخی از کاشی های این بنا فروریخته اما هنوز هم زیبای خود را دارد و چشمان علاقمندان و هنردوستان تاریخی و مذهبی در چهار گوشه کشور را به خود جلب می کند چرا که علاوه بر کاشی کاری تزئینات منحصر به فرد آجر لعابدار از دیگر عنصر سهیم در زیباسازی بنای مسجد با سه رنگ فیروزه ‌ای، آبی تیره و مشکی است و به یقین وسعت هنر به نمایش درآمده در ساخت این بنا در هیچ بنای دیگری اینگونه استفاده نشده است.

معماری این مسجد شکوه عینی معماری ایرانی و اسلامی را به نمایش می گذارد و موقعیت جغرافیایی بنای مسجد و ترکیب صحیح فضاها و رعایت تناسب بین حجم ها جلای ویژه ای به مسجد بخشیده که قرارگرفتن آن بر روی مکان بلندتری نسبت به بافت شهر به گونه ای است که به سهولت می توان گلدسته های آن را دید و صدای موذن را در تمام شهر به راحتی شنید.

علاوه بر مسجد جامع شهر سنندج مساجد تاریخی دیگری در دیگر شهرستان های استان وجود دارد که با حفظ اصالت تاریخی خود مکانی مناسب برای حضور گردشگران است و علاقمندان می توانند برای دیدن این مساجد و فضای بکر و بانشاط روستاها نیز بروند.

” تورجان” یکی از روستاهای شهرستان سقز و مرکز دهستان تورجان است که در۲۰ کیلومتری غرب مسیر سقز- بوکان قرار دارد و مسجد قدیمی در داخل روستا از نظر معماری در زمره مساجد سبک بومی منطقه کردستان با یک شبستان اصلی و شش ستون در دو ردیف سه تایی است و در ضلع غربی شبستان محوطه ای وجود دارد، که ایوانی ستون دار رو به سمت جنوب در آن مشاهده می شود و ضلع جنوبی شبستان سه ستون چوبی تعبیه شده است.

مسجد روی یک صفحه سنگ چین شده، ساخته شده است و در مقابل ایوان جنوبی، بقایای حوض آبی وجود دارد که تمامی از سنگ تراشیده شده است عمده مصالح این مسجد از سنگ، خشت و آجر است در سقف نیز تیرهای چوبی به کار رفته است در ورودی اصلی و قدیمی مسجد با دخل و تصرف های جدید در بنا مسدود، و این امر موجب ایجاد ورودی دیگری در ضلع غربی شده است.

“مسجد آویهنگ” در مرکز روستای با همین نام در دهستان “ژاوه رود” غربی از بخش “کلاترزان” شهرستان سنندج واقع شده است و این مسجد شبستانی است در دو طبقه و تنها از نظر تعداد ستون های چوبی با مسجد رشید قلعه بیگی و میرزا فرج الله تفاوت دارد.

مسجد دارای دو بخش است، یکی بخش قدیمی یا همان طبقه نخست، شامل یک شبستان با محوطه مستطیل شکل، حوض خانه و یک اتاق ورودی و بخش الحاقی در طبقه بالا، افزون بر یک شبستان مشابه طبقه همکف، دارای غسالخانه و یک اتاق است.

ویژگی بارز تزیینات بنا، استفاده از قوس های نیم دایره متداول عصر قاجاریه است. سرستون های چوبی با آیات قرآنی، تاریخ ساخت و نام خلفای مذهب اهل تسنن زینت یافته است.

“مسجد خسرو آباد گروس” در روستای “خسرو آباد”، در ۴۵ کیلومتری شرق بیجار واقع شده است، بنای مسجد به دوران قاجار تعلق دارد و با توجه به نام مسجد، احتمال دارد توسط “خسروخان اردلان” ساخته شده باشد.

این مسجد دارای شبستانی است که با شش ستون مدور قطور آجری و پانزده گنبد مسقف شده و شامل مصلای تابستان در ضلع شمالی، ایوان جنوبی و حجره هایی برای استراحت طلاب و خادمین است.

از عمده تزئینات مسجد می توان به آجر کاری و طرح های گوناگون در بخش های داخلی و خارجی آن اشاره کرد. چشمه ی جوشان و پر آبی که نزدیک مسجد وجود دارد از گذشته های دور در آب نمای حیاط مسجد جریان داشته است.

این مسجد نیز به سبک مساجد خاص کردستان ساخته شده است و ویژگی آن یک ایوان جنوبی، شبستان ستون دار در پشت آن و یک حیاط مقابل آن است این مسجد که متاثر از معماری مسجد جامع سنندج است، از بناهای ارزشمند استان هم به شمار می رود.

این مسجد که در مجاورت عمارت “مشیر دیوان” سنندج قرار دارد، به سبک مسجدهای شبستانی منطقه کردستان ساخته شده است، یعنی دارای یک حیاط با آب نما در ضلع جنوبی و ایوان ستون دار و شبستانی با چهار ستون چوبی در ضلع شمالی آن قرار دارد.

مسجد”دارالامان” در خیابان فردوسی شهر سنندج در دوران حکومت قاجار و توسط “غلام شاه خان” فرزند “امان الله خان اردلان” در ضلع شرقی قلعه حکومتی شهر ساخته شده است.

مسجد دارای صحنی زیبا و ایوان بزرگی است که در پشت آن شبستان وسیعی قرار دارد و از نظر معماری با مسجد دارالاحسان سنندج قابل مقایسه است. این بنا هم ابتدا به صورت مسجد – مدرسه بود که با احداث خیابان فردوسی بخش مدرسه ی آن از بین رفت.

“مسجد دو مناره سقز” این مسجد در خیابان امام خمینی، در بافت قدیمی شهر سقز واقع شده است. تاریخ دقیق ساخت مسجد مشخص نیست ولی از آنجا که اهالی محلی ساخت آن را به ” شیخ حسن مولانا آباد” نسبت می دهند، احتمال دارد در اواخر دوره افشاریه و اوایل زندیه ساخته شده باشد.

این مسجد نیز به مانند دیگر مساجد استان کتاب تاریخی برای سندیت تاریخ کهن شهرستان سقز است و دارای شبستانی با چهار ستون قطور چوبی به نشانه چهار خلیفه اهل سنت است و در ضلع جنوب غربی ایوان ستون دار “مصلای تابستانی” ساخته شده است که فرم مخصوص مساجد منطقه کردستان را تداعی می کند.

بالای مسجد دو مناره رفیع و بلند قرار دارد و به همین دلیل به مسجد “دومناره” شهرت دارد و مصالح به کار رفته در بنای این مسجد شامل خشت خام، ملات گل، سنگ های لاشه و چوب است و تزیینات مناره از کاشی و آجرکاری استفاده شده است.

مسئول دبیرخانه امور مساجد کردستان در گفتگو با خبرنگار مهر، اظهار داشت: مساجد کردستان علاوه بر زیبای معنوی که دارند می توانند در جذب توریست و افراد علاقمند به تاریخ و تمدن هم مناسب باشند چرا که هر مسجد در این استان نمایشگر هنرهای مختلف و قدیمی ویژه کردستان است.

کامل گلباغی بیان کرد: مسجد نماد استوار از تمدن اسلامی در طول تاریخ بوده است که هم ‌اکنون با گذشت ۱۴ قرن از پیدایش آن ارزش و اعتبار خود را در میان مسلمانان حفظ کرده است و اکثرا در کنار مسجد بودن مدارس قرآنی و علوم برای ترویج دانش نیز ساخته شده که این خود نمایانگر ارزشمند بودن علم در کنار توجه به مسائل دینی بوده است.

مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان کردستان نیز با بیان اینکه پتانسیل مساجد استان کردستان در جذب گردشگر بسیار بالا است، اعلام کرد: در حال حاضر ۲۶ مسجد تاریخی در سطح استان کردستان وجود دارد که در سال جاری نیز تعداد ۱۸ مسجد ساماندهی، مرمت، احیاء و استحکام بخشی شدند.

فرهاد میمنت آبادی افزود: تاکنون تعداد ۱۴ مسجد نیز در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است و دو مسجد جامع شهر سنندج و پیرمحمد از مساجدی هستند که مورد توجه و بازدید مسافران و گردشگران قرار می گیرد.

وی ادامه داد: اکثر مساجد کردستان ترکیبی از مسجد و مدرسه است و به همین دلیل بناهای این مساجد متاثر از سبک معماری اصفهانی و با تاکید بر معماری بومی خاص استان ساخته شده است. نحوه استفاده از آیات و احادیث در بنای مساجد استان به صورت بسیار ساده به شکل تزئینات جلا و شکوه خاصی به این ساخت و سازها داده اند.

منبع:خبرگزاری مهر