رختی ناموزون بر تن شهرهای خوزستان

عملکرد ذهن انسان به گونه‌ای است که برای هر پدیده یک تصویر ذهنی از گذشته آن در خاطر دارد و آن تصویر را با شرایط کنونی پدیده مقایسه می‌کند. در صورتی که تغییرات به صورت تدریجی و منطقی اتفاق افتاده باشد، فرد آن را درک کرده، قادر است آینده آن پدیده را پیش‌بینی نماید و می‌تواند میان گذشته و امروز ارتباط برقرار کند.

این قانونی است که در رابطه با هر مساله روزمره‌ای از جمله اقتصاد، فرهنگ و مدرنیته صدق می‌کند. پس به تناسب آن باید درباره هنر معماری نیز صادق باشد. آنچه یک معمار انجام می‌دهد پیش از آن‌که یک بنا باشد باید پاسخی باشد به نهاد انسان. اما آیا چیزی که از معماری امروز ساختمان‌های استان خوزستان می‌بینیم آن روند منطقی را پشت سر نهاده است؟

رابطه یک بنا با محیط پیرامونش را می‌توان با سه حالت همگونی شدید، تضاد و همگونی نسبی توصیف کرد. هر یک از این سه حالت در صورت به کارگیری منطقی، می‌تواند معیار مناسبی باشد برای ارزش‌گذاری و شایستگی هنری یک بنا. در مکان‌هایی با ارزش تاریخی که بیانگر هویت تاریخی یک ملت هستند، رعایت همگونی شدید در ساخت بناها، الزامی است. همان‌طور که ساخت یک هتل با ارتفاع زیاد در حوزه نفوذ میدان “نقش‌جهان” در اصفهان، اعتراض سازمان یونسکو را برانگیخت.

این حالت در جایی مورد نیاز است که ساختمان نقشی سمبلیک پیدا می‌کند. برای مثال هنگامی که بدنه ساختمان‌های مسکونی مجاور یکدیگر توسط یک ساختمان اداری قطع می‌شود، باید تفاوتی میان ساختمان اداری و بدنه مسکونی ایجاد گردد. روالی که گاه کاملا برعکس آن را در چینش ساختمان‌های شهرمان مشاهده می‌کنیم. یعنی همگون‌سازی ساختمان اداری و بدنه مسکونی و ایجاد تفاوت نما در بناهای مسکونی مجاور. گویی معماران ما تضاد را هم با تضاد به کار می‌گیرند.

این حالت همان حالت مورد انتظار و مطلوب برای ساختمان‌های موجود در یک خیابان از شهر است. اهمیت همگونی نسبی نه تنها از منظر زیبایی مورد توجه قرار می‌گیرد بلکه وقتی مجموعه‌ای دارای همگونی نسبی باشد، بیشتر به چشم آمده، در یاد می‌ماند و حتی می‌تواند تبدیل به یک نشانه شهری شود. روند نامطلوب نماسازی ساختمان در استان خوزستان نه تنها سیمای شهری را بر هم زده بلکه با به کارگیری مصالح نامناسب با اقلیم گرم و خشک استان، کیفیت زندگی شهروندان را نیز تحت شعاع قرار داده است.

دکتر محمدابراهیم مظهری، دکترای معماری و عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز، در این باره خاطرنشان کرد: یکی از فاکتورهای مورد توجه برای ساخت نما در کنار عواملی مانند ارتفاع، تقسیم‌بندی و رنگ، جنس مصالح به کارگیری شده است.

وی ادامه داد: با توجه به شرایط آب و هوایی خوزستان، معماران همواره باید به دنبال مصالحی با مقاومت حرارتی بالا و ضریب حرارتی پایین باشند، اما شاهد هستیم که بسیاری از ساختمان‌های شهر اهواز با مصالحی نظیر کامپوزیت، نماسازی می‌شود که نه تنها دارای ضریب هدایت حرارتی بالا بوده و سریعا گرما را به هوای اطرافش منتقل می‌کند بلکه با ضریب انعکاس بالایی که دارد، افراد پیاده‌رو را نیز مورد هجوم دوچندان آفتاب قرار می‌دهد.

عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز تصریح کرد: با نیم‌نگاهی به بافت تاریخی شهرهای دزفول و شوشتر می‌توان دریافت که معماری دیروز تا امروز خوزستان چه روند رو به افولی را پشت سر نهاده است. مظهری عنوان کرد: در بافت تاریخی شهرهای دزفول و شوشتر نمی‌توان دو خانه را با پلانی کاملا مشابه یافت در حالی که نقشه داخلی منازل امروز استان خوزستان را یک سری پلان کپی‌برداری شده تشکیل می‌دهند.

وی افزود: همگونی نماهای بافت تاریخی شهرهای استان خوزستان در مقایسه با اغتشاشی که امروزه در نمای ساختمان‌ها می‌بینیم خبر از اغتشاش ذهنی معماران‌ این بناها می‌دهد. معمارانی که بعضا خود اذعان دارند که اسیر بازار کار شده‌اند. مظهری اظهار کرد: متاسفانه توجه سازمان‌های مسئول درباره زیباسازی شهری بیشتر معطوف شده است به جرایمی مانند جلوگیری از ساخت متراژ اضافه یا مواردی از این قبیل که بیشتر جنبه جریمه و درآمدزایی دارند.

طبق ماده ۷۳ آیین‌نامه اجرایی قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان، یکی از وظایف هیات مدیره سازمان نظام مهندسی هر استان، نظارت بر حسن اجرای خدمات مهندسی توسط اشخاص حقیقی و حقوقی در طرح‌ها و فعالیت‌های غیردولتی در حوزه استان‌ها و تعقیب متخلفان از طریق مراجع قانونی ذی‌صلاح است.

برای پیگیری درباره اقدامات صورت گرفته توسط سازمان نظام مهندسی استان خوزستان در قبال صدور مجوز برای ساختمان‌های غیراصولی از لحاظ معماری و نماسازی، گفت‌وگویی با رییس سازمان نظام مهندسی خوزستان داشتیم.

فرخ حاج شیخ‌الاسلامی به خبرنگار ایسنا گفت: یکی از وظایف سازمان نظام مهندسی، نظارت بر طراحی صحیح نمای ساختمان‌ها و استفاده از مصالح متناسب با اقلیم در نما است اما این مساله تاکنون حالتی انفعالی داشته و با وجود این‌که ضوابطی پیرامون این موضوع از جانب شورای عالی شهرسازی به سازمان نظام مهندسی ابلاغ شده است، این ضوابط مانند بسیاری دیگر در حد مستندات باقی مانده‌اند و عملی نشده است.

وی، سرمنشاء مشکل را، ضعف همکاری میان سه دستگاه شهرداری، سازمان مسکن و شهرسازی و نظام مهندسی ساختمان دانست و اظهار کرد: بحث کیفیت نماسازی، کاری جمعی می‌طلبد که این امر تاکنون اتفاق نیفتاده و قوانین خاص و روشنی در این باره وجود ندارد.

رییس سازمان نظام مهندسی خوزستان ادامه داد: همچنین بخشی از مشکل از آنجایی ناشی می‌شود که متاسفانه معماری استان خوزستان تبدیل به معماری سوداگرا شده است که منافع مالی کارفرما در آن حرف اول را می‌زند. درباره چرایی پیگری نشدن معضل نماسازی در خوزستان توسط شهرداری و تدوین نشدن قوانین لازم در این باره به سراغ شهرداری رفتیم.

ارسلان شهنی، مدیرعامل سازمان زیباسازی شهرداری اهواز اظهار کرد: از چند سال گذشته تاکنون سازمان زیباسازی همواره به دنبال این بوده است که در مناطقی که به سمت انبوه‌سازی می‌روند با کمک مشاور اقدام به تعریف ضوابط لازم برای ساخت نمای ساختمان کند اما با نتیجه ندادن پی‌گیری‌ها، اکنون حدود یک سال و نیم است که دیگر سازمان زیباسازی در این باره پی‌گیری نکرده است.

وی درباره علت متوقف شدن پی‌گیری‌ها از جانب سازمان شهرسازی، اظهار کرد: پیش از این، رییس وقت هیات مدیره معاونت شهرسازی خوزستان با طرح پیشنهادی سازمان زیباسازی برای تدوین ضوابط نما مخالفت کرد و خواستار پی‌گیری این مساله از طریق معاونت شهرسازی شد، اما کاری از پیش نرفت.

شهنی ادامه داد: در حال حاضر کمیته سیما و منظر شهری در استان برای رسیدگی به معضل نمای ساختمان‌ها تشکیل شده است ولی سازمان زیباسازی که یکی از متصدیان این امر است، به جلسات دعوت نشده و طبق اطلاعات رسیده جلسات این کمیته نیز تشکیل نمی‌شود. ناهمگونی نمای شهری در استان خوزستان تنها به نمای ساختمان‌ها محدود نشده و خیابان‌ها و سنگ‌فرش‌های شهر را نیز شامل شده است.

برای مثال می‌توان به بدنه ناهمگون ساختمان‌ها در خیابان ۲۴ متری و ۳۰ متری اهواز اشاره کرد که تا سال‌ها پیش توسط رواق‌هایی یک‌دست که بر روی پیاده‌رو سایه می‌انداخت، پوشانده شده بود اما با خراب کردن رواق‌ها، بافت فرسوده و سیمای ناخوشایند این قسمت پر رفت و آمد شهر، بار دیگر نمایان شد.

با این اوصاف، اغراق نیست اگر وضعیت سیمای امروز شهر اهواز را معضلی بنامیم که روند اقدامات برای اصلاح آن، آن‌قدر کند پی گرفته می‌شود که امید را برای داشتن شهری زیبا و در خور شان یک کلان‌شهر به کورسویی تبدیل می‌کند.