مسجد کبود تبریز آذربایجان‌شرقی

لحظه‌ای که با تمام وجود قدم به درون مسجد کبود نهادیم، با آنکه از آن همه زیبایی چیز زیادی به جای نمانده، باز هم این فضای ایرانی – اسلامی است که روحمان را با دنیایی از عرفان و ملکوت گره می‌زند.

در مرکز استان آذربایجان شرقی هستیم، استانی که در طول تاریخ مردمان غیورش مرزهای آن را از تجاوز قبائل مختلف در امان نگه داشته و هنرمندان ایرانی نیز با ساخت بنایی چنین آسمانی مرهمی بر دردهای مردم این خطه کهن بودند.

هنگامی که در این شهر تاریخی به گشت و گذار پرداختیم در خیابان امام خمینی بعد از چهارراه منصور، در پارکی حقیر، بنایی اصیل نظرمان را به خود جلب کرد.

مسجد کبود که عمارت مظفریه نیز خوانده می‌شود به دستور جهانشاه بن شاه یوسف از فرمانروایان قره قویونلو ساخته شده است. ولی ادامه کار بنا به خواست خاتون جان بیگم زوجه جهانشاه و در سال ۸۷۰ ه‍. ق به پایان رسید.

این بنای تاریخی به دلیل اهمیت زیادی که دارد، بار دیگر مورد توجه قرار گرفته و به دست جوانان هنرمند ایرانی در حال بازسازی است.

در محوطه بیرونی مسجد این غازهای سفید و کودکان در حال بازی هستند که به استقبال بازدید کنندگان می‌آیند. پس چه شد آن همه عظمت که این بنا در طول تاریخ شاهد آن بوده؟!…

همانطور که از نامش پیداست، این عمارت تماما با کاشی‌های لاجوردی و فیروزه فام پوشیده شده است؛کاشی‌هایی از جنس دریا و آسمان.

در لابلای این فیروزه‌ها، کاشی‌هایی به رنگ سیاه و سفید نیز خود نمایی می‌کنند که به سبک و سیاق معرق در کنار هم با نظمی‌چشم‌نواز چیده شده‌اند.

سر در اصلی مسجد با کاشی‌کاری معرق و کتیبه‌های به خط ثلث و تابلو‌هایی با خط کوفی شامل سوره‌های قرآن از کاملترین نمونه‌های معرق دوران اسلامی‌به شمار می‌روند.

در آرامگاه بنا، هنرمند، از کاشی‌های شش ضلعی لاجوردی برای تزئین استفاده کرده است. ازاره‌ها با تخته سنگ‌هایی از جنس مرمر و با کتیبه‌هایی حجاری شده به نقوش اسلیمی‌ظریف تزیین شده‌اند.

با آنکه هنرمند کاشیکار تمام ظرافت خود را در ساخت آن بکار گرفته است ولی نبود نور کافی درون مسجد، دیده شدن این ظرافت‌ها را با مشکل مواجه کرده است. کاش می‌شد این همه ذوق سلیم را با جلوه بیشتری در انظار بازدید کنند گان نمایان ساخت تا از قدرت نقوش اسلیمی آن کاسته نشود.

گنبد عظیم مسجد یکی از بزرگترین ساخته‌های آجری معماران دوره ایلخانی به شمار می‌آید. تقسیم وزن گنبد بر روی پایه‌های متعدد آن که از داخل به خوبی دیده می‌شود بزرگترین دست آورد هنرمندان ایرانی در طول تاریخ معماری ایران است که ریشه در دوران ساسانی دارد.

به گفته کارشناسان در هیچ نقطه‌ای از دنیای اسلام این همه ظرافت و عظمت یک جا و در کنار هم پدید نیامده است. ذهن با دیدن این همه زیبایی به آرامشی بدیع دست می یابد ولی چه کوتاه زمانی ست که این احساس ناب با روح آدمی درگیر است زیرا وجود قهوه خانه‌ای با میزو صندلی‌های پلاستیکی رنگارنگ در پارک اطراف مسجد انسان را دوباره به زندگی دنیوی باز می گرداند.

سقف آرامگاه و گنبد خانه اصلی مسجد در زلزله‌ای که در سال هزاروصد و نودوسه (هجری قمری ) تبریز را لرزاند تخریب گردید، بخش‌های تخریب‌شده به همت مرحوم استاد رضا معماران در سال ۱۳۵۲ با نظارت سازمان ملی حفاظت آثار باستانی بازسازی گردید.

کاشیکاری محراب مسجد، جلوه‌ای بدیع از این هنر را در مسجد به نمایش گذارده است که مقرنس‌هایی با پوشش معرق و طرح‌های اسلیمی‌و کاشیکاری‌هایی به رنگ‌های فیروزه‌ای، ‌لاجوردی، سفید و طلایی را در برابر دیدگان قرار می‌دهد.

هنگامی که قدم به بیرون نهادیم، با وجود آنکه مسجد کبود تبریز به همت گوهر شناسان در حال بازسازی است، اما کاملا نبود فضایی مناسب در اطراف چنین بنای کم نظیری را حس کردیم.

انتظار می‌رود مسئولینی که با نگاهی متفاوت به خود بنا می‌نگرند به نمای بیرونی این اثر ارزشمند و چشم‌انداز خارجی آن نیز توجه کنند.

بی‌گمان، فراهم آوردن محیطی آرام و شایسته معماری اصیلِ مسجد کبود، کمترین کاری است که می‌توان برای این بنای کهن انجام داد.