ویژگی‌های باغ‌های ایرانی

باغ در نظر ایرانیان نمونه بهشت موعود بوده است و دلیل آن همانا خشکی و بی‌درختی فلات ایران بوده است

از چهارهزار سال پیش از میلاد هنگامی که شکارچیان از کوه‌ها سرازیر می‌شدند و در دوره‌های طویل فلات بزرگ ایران به کار کشاورزی می‌پرداختند، جنبه‌های مختلف زندگی و معتقدات خود را بر روی اشیای سفالی نقش می‌کردند.

نقش آبگیرهایی که اطراف آنها را درخت زندگی احاطه کرده و برخی دیگر دنیا را نشان می‌دهد که به چهار تقسیم شده است و گاه آبگیری در وسط مشاهده می‌شود.

طرح متقاطع که در آن یک محور ممکن است از محور دیگر درازتر باشد به صورت طرح نمونه باغ‌های ایران درآمد و نام چهارباغ بر آن اطلاق گردید.

اگر آب موجود باشد ایجاد باغ اجتناب ناپذیر است و همچنین احترام زیاد از حد و حتی پرستش آب روان و آبگیر در آثار باغ‌های ایران به چشم می‌خورد. منبع آب معمولاً از قناتی است که در اثر ذوب برف ایجاد شده است.

حوض و استخر در باغ‌های ایران بسیار حائز اهمیت بوده که اندازه و شکل متغیر داشته است. حوض و استخر در یکی از محورهای اصلی احداث می‌شده است. وجود حوض پاشویه‌دار در دوره صفوی شاخص آن دوره بوده است.

درختانی چون تبریزی، چنار، کاج، بید، افرا، چنار فرنگی، زبان گنجشک، سرو و انواع درختان میوه از درختان محبوب ایرانیان بوده است. گل و خصوصاً گل سرخ دارای اهمیت بسزایی بوده و آن به دلیل علاقه ایرانیان به گل بوده است.

چون باغ و گل تا این حد مورد توجه و علاقه ایرانیان بوده، آنان برای ایجاد محیطی نظیر باغ‌های باطراوت در فصول سرد قدم هایی برداشته‌اند مانند درختی که برای کیخسرو ساخته شده بود تنه این درخت از نقره و شاخه‌های آن از طلا و یاقوت است و میوه‌های آن میان تهی و داخل آن از مشک و شراب پرشده است.

در کل، عناصر تشکیل دهنده باغ ایرانی به دو دسته کالبد معماری و پوشش گیاهی تقسیم می‌شوند. هدف از ساخت باغ ایرانی تحقق صورت خیالی سکونت گاه آدمی در بهشت بوده است و توصیف این سکونت گاه به روایت کلام الهی با دو نماد آب و گیاه برجسته می گردد.

از آنجا که بخش اعظم ایران را اقلیم گرم و خشک فرا گرفته است و آب ماده ای نایاب در ایران است بنابراین آب تعیین کننده شکل و جهت گیری کلی باغ ایرانی است و نقش اصلی در شکل‌گیری فضاها را داشته است.

ویژگی‌های شاخص باغ‌های ایرانی:

• چند منظوره و عملکردی
• دارای نظم و تناسب سلسله مراتب فضایی ، برخورداری از حرمیت و محرمیت ، منزه از بیهودگی و افراط و تفریط ،موطف به کارآیی و سوددهی ،مساعد با قناعت و صرفه جویی و مجهز به پایداری است
• استفاده از هندسه مربع یا مستطیل در ترکیب کلی و اجزا
• دید مستقیم و طولانی در امتداد محور اصلی برای جلوه بعد در باغ
• نمایش آب به اشکال متنوع (جوی آب ،حوض و استخر ،فواره و…)
• احداث باغ بطور غالب در زمینهای شیبدار جهت آبیاری مناسب
• محصور بودن پیرامون باغ یا دیوار
• تقسیم سطح باغ به چهار بخش با توجه به تفکرات آریائیها
• استفاده از خطوط راست در طراحی باغ
• وجود یک ساختمان در مرکز یا بلند ترین قسمت فضا
• وجود ساختمان اندرونی
• وجود عمارت سر در ورودی باغ
• رابطه نزدیک با طبیعت و عدم وجود حد فاصل بین ساختمان و باغ
• استفاده از درختهای انبوه و سایه دار در معابر اصلی
• کاشت انواع درختان میوه در کرتهای کناری
• کاشت انواع گلهای زینتی و دارویی
• استفاده بیشتر از گل سرخ نسبت به گونه های دیگر