باغ دولت‌آباد یزد

محمدتقی خان، حکمران و والی یزد، بانی ساخت بناها و آبادی‎های بسیار، که یکی از مهم‌‌ترین اقداماتش، ساخت قنات و باغ دولت آباد بود.

این باغ در سال ۱۱۶۰ هـ . ق با وسعتی در حدود ۵/۶ هکتار بنا گردیده و به شماره ۷۷۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

باغ دولت آباد، به باغ بیرونی و باغ اندرونی تفکیک شده و پلان باغ به صورت تقاطع دو خط عمودی و افقی بوده که در تقاطع محورهای اصلی، بناهایی چون سردر ورودی، میدان جلوخان، عمارت طهرانی، بهشت آئین، تالار آیینه (دیوانخانه)، آب انبار، دژ نگهبانی، اصطبل‌ها، حرمسرا، ساختمان هشت و ابنیه خدماتی قرار گرفته‎اند.

قنات تاریخی دولت‎آباد با قدمتی بیش از ۲۰۰ سال، از احداث پنج رشته قنات تشکیل شده و از ارتفاعات مهریز سرچشمه گرفته و پس از مشروب نمودن بخشی از اراضی مهریز و به کار انداختن چند آسیاب آبی و پس از طی بیش از ۵۰ کیلومتر به یزد رسیده و آبادیهای چند در اطراف یزد، از جمله باغ دولت آباد را آبیاری می‎کند.

در زمان حال، قنات‌ها به کل خشک شده‎اند و اکنون چند چاه عمیق که به وسیله پمپ‎های عظیم برقی کار می‎کنند، آب باغ را تأمین می‎کنند.

پس از درگذشت محمد تقی‌خان، دیگر آب قنات به شهر نرسید و در بیرون به مصرف کشت و زرع می‎رسید که تا امروز نیز چنین است. در این دوره، اکثر کرت‎ها زیر کشت درختان میوه بودند.

چند اصله درخت توت و در سایر کرت‎ها، نارنجستان، انارستان و تاکستان ایجاد شدند. به گفته مرحوم پیرنیا که از اهالی اطراف، تاریخ شفاهی معماری ایران را گردآوری می‎کرد، گل‎های رز باغ دولت‎آباد آنقدر زیاد بود که گلاب‎گیری آنها ۲ ماه طول می‎کشید.

در دوران پهلوی ساخت و ساز حومه شهری پیرامون باغ را فرا گرفت و به تدریج، باغ دولت آباد در مرکز شهر قرار گرفت، درخت‎های اصلی باغ، دو ردیف کاج و یک ردیف سرو، در دو طرف محور اصلی کاشته شدند، و مجدداً دو کرت اصلی بصورت متقارن در دوطرف آب نمای بزرگ باغ زیرکشت رفتند.

این ۶ ردیف کاج و سرو تا به امروز حجم انبوه فضای سبز باغ را تشکیل می‎دهند. در چهار خیابانی که از محورهای اصلی به وجود می‎آمده است، درخت‎های بید مجنون و ارغوان بر مهتابی بزرگ سایه می‎افکند که اطراف آن از یاس زرد، نسترن و بوته‎های گل پر بوده است.

همچنین بر بالای مهتابی دیگری که در کنار حوض عمارت سردر قرار دارد، داربستی از گل نسترن وجود داشته است.

پوشش گیاهی باغ در حال حاضر چند اصله درخت توت ۱۰۰ ساله و کاج‎ها و سروهای دو طرف محور اصلی می‎باشند که در حال خشک شدن هستند.