تپه گونسپان (پاتپه) همدان

تپه گونسپان یا پاتپه، از جمله بلندترین تپه‌های باستانی ایران با ارتفاع ۲۸ متر است و در نزدیکی ملایر در استان همدان قرار دارد.

محوطه باستانی پاتپه در مساحتی به طول ۱۳۸ و عرض ۹۵ متر بیش از ۶ هزار سال قدمت داردو در ۳ کیلومتری جنوب غربی شهرستان ملایر بر سر راه فرعی ملایر – بروجرد واقع است.

این تپه به دوره‌های مختلف از جمله دوره مادها تعلق دارد و از یادگارهای از عصر آهن تا دوران قاجاریه است که در معرض نابودی قرار گرفته.

با احداث سد مخزنی کلان ملایر، در حدود ۲۰ محوطه و تپه کوچک و بزرگ در معرض نابودی قرار گرفتند. تپه گونسپان یکی از آنها است که به دلیل آبگیری و ذخیره آب‌های بارانی، حدود ۲۰ متر آن در زیر آب قرار گرفته.

طی ۵ فصل کاوش باستان‌شناسی، آثار مهمی از دوره قاجار تا اشکانی و عصر آهن ۳ در این محوطه باستانی کشف شده است.

تپه باستانی گونسپان لایه‌های متعددی از جمله دوران مفرغ، بنایی از دوره ماد با معماری خشتی، بنایی متعلق به دوره اشکانی با معماری سنگی و چینه‌ای، دوران تاریخی، قلعه‌ای متعلق به دوره زندیه و همچنین بنایی متعلق به دوره قاجار از خشت و چینه دارد.

آخرین فصل از کاوش‌های باستان‌شناسی در این تپه باستانی منجر به نمایان شدن نخستین رج از خشت‌های یک بنای دوره ماد است.

باستان‌شناسان در زیر لایه‌های اشکانی موفق به شناسایی بافت معماری منسجم خشتی شدند که در تمام تپه گسترده است و به عصر آهن ۳ تعلق دارد.

شواهد باستان‌شناسی حاکی از آن است که نخستین بار اشکانیان روی این تپه قلعه‌ای ساختند و سپس در دوره سلجوقی با تغییراتی و استفاده از یکی از برج‌ها و دیوار بنا، قلعه‌ جدیدی ساختند که باعث مدفون شدن آثار دوره اشکانی شد.

مطالعات باستان‌شناسی و یافته‌های روی تپه نشان می‌دهد این قلعه از دوره سلجوقی تا قاجار مورد استفاده بوده و پس از مرمت‌های متعدد، به خصوص در دوره ایلخانی، به کارگاه شیشه‌گری و یک مرکز صنعتی در دوره زندیه بدل شده است.

این قلعه اتاق‌های متعددی دارد که بخشی از آن‌ها ستون‌دار بودند و بقایای بی‌شماری از طاقچه‌ها، کانال‌های هدایت آب‌های هرز نیز در گوشه‌های این قلعه اسلامی یافت شده است.

در دوره اسلامی از خشت‌هایی با ابعاد ۳۴ در ۳۴ و حتی بزرگتر برای ساخت قلعه استفاده شده است. در این دوره تا آن‌جایی که امکان داشته از بقایای قلعه اشکانی استفاده شده و آن بخش از قلعه که به مرور زمان در زیر خاک مدفون شده بود را کوبیده و قلعه خود را روی آن بنا کردند.