کاربردهایی از تصاویر ماهواره ای در مدیریت و توسعه شهری

امروزه افزایش سریع جمعیت و توسعه شهرها و محدودیت منابع طبیعی، چنان مشکلاتی را برای انسان به وجود آورده که امر برنامه ریزی به عنوان یک ضرورت برای همه کشورها تلقی می شود. تخلیه روستاها، گسترش شهرها و گرایش به زندگی شهر نشینی با توجه به مسائل خاص خود به ویژه در کشورهای جهان سوم از چنان پیچیدگی هایی برخوردار است که بی توجهی به آن بر مشکلات اقتصادی ، اجتماعی آنان خواهد افزود. از این جهت برای دستیابی به یک روند توسعه متعادل، مطالعات و پژوهش های جغرافیایی هم می تواند راهگشا باشد. تصاویر ماهواه ای و سیستم اطلاعات جغرافیایی از جمله ابزارهای قدرتمندی هستند که جغرافیدانان و برنامه ریزان شهری را در انجام تحقیقاتشان یاری می دهند و کاربرد تصاویر ماهواه ای در شناسایی وضع موجود مناطق جغرافیایی و چشم اندازهای ساخته دست انسان و بهره گیری از امکانات لازم بر کسی پوشیده نیست. شهر جایی است که مرکز کلیه فعالیت های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی تلقی شده و اغلب ساکنین آن از طریق اشتغال در فعالیت های صنعتی و یا خدماتی امرار معاش می کنند. گرچه قسمت عمده شهرها را مناطق مسکونی تشکیل می دهد، اما بخشهای دیگری چون خدمات و فضای سبز نیز در آنها دیده می شود. مناطق داخل شهر را از نظر نقش به بخشهای مسکونی، صنعتی، خدماتی، فضای سبز و نظایر آن تقسیم می کنند .تمامی این عارضه های شهری و به عبارتی عارضه های مربوط به انسان با استفاده از معیارهای مخصوص خود در روی تصاویر ماهواره ای شناسایی می شوند و اطلاعات بسیار زیادی درباره موقعیت و اندازه هر کدام از پدیده های شهری استخراج می گردد که به امر برنامه ریزی شهری کمک شایانی می نماید.

ظهور تصاویر ماهواره ای منابع جدیدی از اطلاعات را برای مراجع و افراد درگیر در مدیریت شهری ایجاد کرده است. اکنون نقشه کشی در مقیاسهای ۱:۵۰۰۰ تا ۱:۲۵۰۰۰ به وسیله سنجنده هایی از قبیل سیستم پانکروماتیک spot (با دقت ۱۰ متر) و IRS هندی ( با دقت ۸/۵ متر)، تقریبا امکان پذیر شده است. ماهواره Ikonos تصاویری را با دقت یک متر تهیه نموده که نقشه کشی در مقیاس ۱:۱۰۰۰۰ را عملی می سازد. به وسیله ابزارهایی از این قبیل، انعکاس تغییرات کاربری اراضی شهری در سراسر جهان در ۱۰ الی ۲۰ سال آینده با دقت فزاینده ای امکان پذیر خواهد شد. این امکانات در بسیاری از نواحی شهری در حال رشد سریع خصوصا در کشورهای توسعه نیافته، جایی که گزینه های منابع اطلاعاتی به دلیل فقدان منابع محدود می شود، اهمیت نسبتاً زیادی دارند. در ادامه این بحث بطور خلاصه کاربردهایی از تصاویر ماهواره ای در مدیریت و توسعه شهری ارائه می­گردد.

مطالعه و بررسی ساختارهای شهری

بخش های عمده ای که ساختار شهری را تشکیل می دهند، می توان به دو صورت تقسیم بندی نمود.

۱- منطقه مسکونی، منطقه تجارتی، بخش صنعتی، بخش خدمات، فضای سبز و شبکه ارتباطی.

۲- بخش مرکزی شهر، منطقه قدیمی شهر، منطقه جدید شهر و شهرکهای حومه شهر.

با توجه به ویژگیهای خاص تصاویر ماهواره ای، بررسی و مطالعه بر روی تصاویر در سالهای مختلف می تواند در شناسایی و مطالعه نحوه تغییرات ساختارها و الگوها در سالها و زمانهای مختلف و همچنین برنامه ریزی برای حال و آینده مؤثر باشد.

میدان نقش جهان اصفهان

مکانیابی برای تسهیلات و خدمات شهری

دسترسی به تصاویر ماهواره ای با مقیاسهای مختلف، استفاده از این تصاویر در تحلیلهای انجام گرفته در سیستمهای اطلاعات جغرافیایی می­تواند در انجام تحلیلهای کارآمد و دستیابی به نتایج بهتر در مکانیابی تسهیلات و ارائه خدمات، مؤثر باشد.

مطالعات کاربری و پوشش اراضی

کاربری و پوشش اراضی غالبا” در اثـر فعالیتهای انسانی دستخوش تغییر و تحول می شود. شناسایی و کشف این تغییرات می تواند به مدیران و برنامه ریزان کمک کند تا عوامل موثر در کاربری و پوشش اراضی را شناسایی کـرده و از آن درسطوح مختلف برنامه ریـزی استفاده نمایند. برای کشف و ارزیابی تغییرات، داده های چند زمانه سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی  امکانات تحلیلی با ارزشی را فراهم می کنند.

مطالعات بلایای طبیعی و مدیریت بحران

امروزه برآورد میزان خسارت ناشی از بلایای طبیعی از قبیل سیل، زلزله، آتشفشان، طوفان و غیره با استفاده از داده های ماهواره ای بسیار متداول است. تعیین راهبرد مناسب برای جلوگیری وکاهش خسارت بلایای طبیعی از جمله دیگر کاربردهای داده های ماهواره ای است.

تصویر ماهواره ای ایکونوس از زلزله بم

تصویر ماهواره IKONOS از زلزله بم

تهیه نقشه از تصاویر ماهواره ای جهت استفاده در طرحهای توسعه شهری

طرح های توسعه شهری با توجه به قالب کلی که برای روند رشد در نظر گرفته می شود، تعریف می شوند. ابزارهای مهم و اساسی که در این فرایند وجود دارد: نقشه منطقه بندی و استفاده از فضاها برای تعیین قطعات اراضی در نواحی شهرکهای ساخته شده و نقشه ساختار جاده ها بمنظور راهنمایی در مورد زیرسازی جاده های شهرک ها می­باشد. اطلاعات ضروری در امر آماده سازی یک برنامه شامل یک نقشه جغرافیایی مرجع دقیق و مطابق آخرین تحولات مناطق، نقشه شبکه های جاده ای، نقشه فضایی میزان توسعه و اطلاعاتی در مورد چگونگی استفاده از هر قطعه زمین می باشد. این اطلاعات برای یک برنامه ریزی دقیق و منطقی ضروری است. با توجه به پتانسیل بالای تصاویر ماهواره ای، این داده ها می تواند در قالب یک سیستم اطلاعات جعرافیایی نقش مهم و تأثیرگذاری در توسعه شهری داشته باشد.

به هنگام سازی نقشه های شهری

با توجه به محدودیت منابع جهت بهنگام سازی نقشه ها، در اختیار داشتن تصاویر ماهواره ای امکان تصحیح و اعمال تغییرات در نقشه های شهری را سریع تر و آسان تر می سازد. یک نقشه مرجع قابل قبول می­تواند با استفاده از تصاویر ماهواره ای (PAN و IKONOS) تهیه شود و بعنوان اطلاعات پایه و تکمیلی از منابع متعددی از قبیل تصاویر هوایی، نقشه های مربوط به عوارض و غیره مورد استفاده قرار می گیرد.

کنترل و مانیتورینگ ترافیک شهری

کنترل آمد و شد شهری، تشخیص و تعیین شبکه های ارتباطی متراکم و پرترافیک با استفاده از تصاویر و اطلااعات ماهواره ای می تواند در کمک به دست اندرکاران امور راهنمایی و رانندگی و مسافران نقش مهمی داشته باشد.

شبکه ارتباطی (برگ شبدری در کرج و سیستم شعاعی در همدان)

تخمین جمعیت از طریق تفسیر تصاویر با قدرت تفکیک بالا

تخمین جمعیت از طریق تفسیر تصاویر ماهواره ای به طور مستقیم حاصل می شود. روش انجام کار به اینصورت است که با استفاده از تصاویر ماهواره ای متوسط تا بزرگ مقیاس، تعداد واحدهای مسکونی در یک منطقه (خانه تک خانواری، چندخانواری) تخمین زده شده و پس از آن تعداد واحدهای مسکونی در میانگین تعداد افراد خانواده ساکن در هر واحد مسکونی نوع خاص، ضرب می شود. تشخیص انواع خانه براساس مشخصه هایی نظیر اندازه و شکل ساختمانها، حیاط ها، باغها و راههای ماشین رو می باشد . همچنین تفسیر تصاویر ماهواره ای در مطالعات کیفیت خانه سازی موثر است. بسیاری از عوامل زیست محیطی مؤثر در کیفیت خانه سازی می تواند به راحتی از تصاویر ماهواره ای تفسیر گردد.

منبع: سازمان فضایی ایران