مدیریت شهری و رویکرد فرهنگی

شهر فرهنگی , فرهنگ شهری

رشد شهر نشینی و صنعتی شدن جوامع شهری و فرهنگ جامعه را به سرعت از اعتقادها وآداب و سنن دور کرد و تمایل به زندگی امروزی و استفاده از رفاه و ارزشهای مادی به نوعی ارزش اجتماعی تبدیل شد به گونه ای که رشد تجملات و تزئینات در سیمای شهر وخانه ها از همیشه نمایان تر شد و جامعه ها را از پایبندی به یکدیگر و مناسبات خانوادگی وخویشاوندی دور کرد .

در جوامع سنتی و روابط اجتماعی به هم پیوسته بود و باور های مشترک و مشخصی وجودداشت و افراد همدیگر را می شناختند و اعتماد میان افراد بیشتر بود و روابط اجتماعی براساس آشنایی های دراز مدت و دوستی و مناسبات فامیلی و خانوادگی استوار و پایدار بود .

ولی جوامع بزرگ شهری امروز به خاطر وجود شرایطی خاص ، فرصتی برای شناختن افرادنگذاشته است . افراد به جای خانه و محیط زندگی در محیط کار با افراد بسیاری روابط برقرار می کنند و اما به دلیل شغلهای متفاوت و موقعیت اجتماعی افراد و روابط با روابط سنتی متفاوت است که در این ارتباط بیشتر به جای وجود علایق و احساسات ، غلبه باموقعیت اجتماعی افراد است .

در شهر های بزرگ تحرک اجتماعی و تغییر پایگاه طبقاتی به راحتی صورت می گیرد و ضمنآنکه نامتجانس بودن فرهنگ شهری بیشتر مواقع ، سازمان شکنی اجتماعی و تغییر ساختارسنتی را به همراه دارد . این موضوع بیشتر ناشی از تراکم بالای جمعیت و وجود فرهنگ های گوناگون و رنگ باختن برخی از آنها و اختلاط با هویت شهری و گسترش منطقه های حاشیه نشین و در نتیجه ایجاد فاصله میان قشرهای مختلف در این جوامع است . امروزه شهرهابیگانگی را در انسان ها تقویت می کنند و احساس تنهایی و جدایی و تمایل به تنهایی را درمیان طبقات مختلف جامعه رشد می دهند .

وجود معضل های بزرگ شهری مانند ترافیک های سنگین و گسترده و بیکاری و کمبود و یاگرانی مسکن و گسترش جرم و جنایت و آلودگی های زیست محیطی و فرهنگی علاوه برگسترش زمینه های بی اعتمادی میان انسانها این احساس را در شهرنشینان ایجاد می کند که شاید مسئولان شهری قادر به اداره شهر نیستند و این امر در پاره ای مواقع میل به قانونگریزی را در جامعه دامن می زند و جلوگیری از این کار نیازمند برنامه ریزی های فرهنگ یو ایجاد بستر فعالیت های سالم و سازگار از سوی مدیران و مسئولان است .

مدیریت فرهنگی نیاز ضروری

در این چند سال افزایش جمعیت و گسترش ترافیک و آلودگی های زیست محیطی وکمبود و گرانی مسکن ذهن بسیاری از برنامه ریزان شهری و مدیران اجرایی شهر را بیشاز پیش به خود مشغول کرده بود و جلسه های بسیاری هم برای حل آنها تشکیل شده ومی شود , ولی همه اینها بیشتر با فیزیک و ظاهر شهرها در ارتباط است و ضمن اینکه هنوز پاسخ منطقی و مناسب برای این مسائل پیشنهاد نشده است ولی آنچه فراموش شده نیازهای فرهنگی و رسیدگی به آرمان ها و خواست های درونی جامعه است .

هر شهری در کنار ساخت فضاها و کالبد شهر و نیازمند برقراری روابط معقول بین محیط طبیعی و فیزیکی با وضع اجتماعی و فرهنگی است . به طور معمول در کلانشهر ها وشهر های بزرگ , ریشه بسیاری از بحران های بزرگ و زنجیره ای را باید در ضعف فرهنگ بومی و محله ای دنبال کرد .

در شهر هایی که زندگی ماشینی و روابط مجازی غربی , فروشگاههای بزرگ , مراکزفروش دور از منزل و نبود یا کمبود فضاها و عرصه های عمومی در محدوده محله ها ونواحی , منجر به از بین رفتن روابط محله ای و منطقه ای شده است , خصوصی شدن اوقات فراقت , گذراندن زمان زیاد در منزل , کاهش ارتباط میان همسایگان , نبود زمانو فرصت کافی برای تخلیه فشارهای ناشی از مشکلات زندگی روزانه و مانند اینهاگسترش یافته و بر ایجاد و تشدید بحران های شهری موثر واقع شده است .

ضمن آنکه بی توجهی و آگاهی نداشتن حکومت های محلی یا همان شهرداری ها به مسائل اجتماعی و فرهنگی روز زمینه را برای افزایش این بحران ها ونابسامانیهای شهری هموار کرده است . این امر دلیل محکمی بر نیاز ضروری شهر ها به مدیریت کامل و جامع شهری در همه مسائل بویژه مسائل فرهنگی و اجتماعی است .

هر چند وظایف شهرداری ها برای ما بیشتر در ظاهر شهر ها خلاصه و نمود داشته است ,اما وظایف دیگری هم بر عهده شهرداری ها قرار دارد و حمایت از نهاد های متولیفعالیت های هنری , سرگرم کننده , تفریحات جمعی , شهری و نظایر آنها ، حمایت وتقویت فعالیت های فرهنگی و اجتماعی از آن جمله است .

در طول سه چهار سال گذشته توجهاتی به خرده فرهنگ های موجود در شهر بویژه درمحله ها شده است , اما باید گفت که بی توجهی به این خرده فرهنگ ها و تلاش نکردنبرای بالابردن کیفیت شاخص های فرهنگی موجب شده برنامه های فرهنگی به نتیجه نرسد. در کنار همه این موارد وقتی فضاهای فرهنگی ایجاد می شود توجه به دو نکته ضروری است :

۱- شرایط جغرافیایی و بومی محله

۲- توجه به نیاز منطقه با در نظر گرفتن استاندارد های موجود

اصلاح فرهنگ شهری راه حل بحران ها

برنامه ریزی شهرها نیازمند ایجاد هماهنگی میان دستگاههای تصمیم گیرنده در حوزه فرهنگی و اجتماعی است یعنی شهرداری ها , وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی , وزارت مسکن و شهرسازی , صدا و سیما , سازمان میراث فرهنگی , سازمان تربیت بدنی وبرخی دیگر از دستگاهها که هر کدام به گونه ای دارای تجربیاتی در برنامه های فرهنگی , اجتماعی و تفریحی هستند . البته لازمه حل مسائل شهری و بحران ها اصلاح رفتار شهروندان و وجود فرهنگ مناسب شهرنشینی است.دو مقوله ای که پایه و اساس پایداری و دوام هر شهر است .

فرهنگ در اینجا شامل موضوع های اجتماعی , هنری , ورزش همگانی , محیط زیست ,محصولات فرهنگی , صوتی تصویری و خدمات آموزشی است . در چارچوب این حرکت , ایجاد تعادل , تناسب و هماهنگی در برنامه ریزی های کلان شهری ضروری است و همه اجزای شهر باید با در نظر گرفتن نقش فرهنگ در مناسبت های اجتماعی شهر , تاسیسات شهری , نظام حمل و نقل و کالبد شهر و کاربری های شهری سعی کنند تعادل لازم را بوجود آورند .

تبیین و تعیین مبانی فرهنگ شهر نشینی برای همه مردم بویژه قشر جوان و نوجوان ,برقراری زمینه مناسب برای رشد و اعتلای این فرهنگ و ارتقا و اصلاح فرهنگ همگانی با تکیه بر مساجد و محله های شهر – که پایگاه اصلی فعالیت های فرهنگی و آموزشیشهری است – گامی موثر در دستیابی به شهر فرهنگی است .

البته ناگفته نماند ایجاد توسعه فضاهای فرهنگی مانند فرهنگسراها , خانه های فرهنگ ,کتابخانه های عمومی و تخصصی , نگار خانه ها , موزه ها و بنا های فرهنگی به فراخورجمعیت محله ها و منطقه های شهری در حوزه فعالیت ها و برنامه های شهرداری هاست .

فقر فرهنگ شهر نشینی

سالهاست که مسائل و مشکلات شهر و شهر نشینی از دغدغه های اساسی مدیریت شهری ، کارشناسان و طراحان شهری بوده و همچنان نیز از محور های اساسی طراحی شهری برطرف کردن این معضلات است.

زیبایی شهر ها ، هماهنگی اجزای تشکیل دهنده آن ، کارایی مناسب آنها، امکان استفاده شهروندان از عناصر شهری از بعد منظر ، رفاه و کارایی از مهمترین عوامل شهری است.راحتی و آسایش شهروندان در شهر تهران که حاصل سالها رشد و نمودر مسیر نا موزون ،بدون توجه به روابط منطقی بین اجزای آن است به دلیل اینکه خطرات ایجاد شده در آن بیش از امنیت آن است میسر نمیشود.

البته در سالهای اخیر سعی شده است تا این تعادل بیشتر به سمت آسایش و امنیت سوق پیدا کند، که نتیجه نتایج پایدار و گسترده ای به دنبال نداشته است، از این رو در این کلاف تو در تو و سردر گم باید سعی کرد از زاویه دیگری به مسئله نگاه کرد.

ما اکنون شهری داریم با مسائل و مشکلات بسیار که چه بخواهیم و چه نخواهیم در آن باید زندگی کنیم در واقع ما وارث معضلاتی هستیم که خود بر خود تحمیل نموده ایم و گریزی از آن نیست. و تنها با همکاری و همیاری و تعاون و تعامل باید سعی در اصلاح ان داشته باشیم و در واقع باری بیش از آنچه هست برآن میفزاییم.

در تمام این مسائل جای خالی موضوعی که خود را در پس واژه فرهنگ شهر نشینی پنهان کرده ، به خوبی احساس میشود.

کمبود مسیر های پیاده ، کمبود عرض ناهموار ی کلی معابر( سواره و پیاده)، عدم روشنایی مسیر ها … معلولین و سالمندان که نمیدانم به کدامین گناه نکرده جز کلمات نادیده یا بهتر بگویم فراموش شده واژه ی شهر هستند … و هزاران مسئله دیگر نگفته ، که به این موضوع ارتباط مستقیم دارد ، از جمله این مسائل است ، از سوی دیگر میدانیم که ترمیم و اصلاح کمبود ها و نواقص اشاره شده ، هزینه هایی به دنبال دارد که باید متحمل شد و پرداخت شود که از آن گریزی نیست.

عبور از عرض خیابانها باید تنها از تقاطع ها و محل خط کشی عابر پیاده صورت بگیرد و عبور از بزرگراهها نیز به طور کلی غیر قانونی است و مخاطره آمیز.لذا استفاده از زیر گذر و رو گذر به طور اکید و جدی لازم است. در کشور ما و به خصوص در کلان شهر ها کم توجهی به قوانین و مقررات شهری از سوی شهروندان کاملا عادی شده و علیرغم صرف هزینه های بسیار برای تبلیغ در خصوص آموزش همگانی ، از سوی نیروهای انتظامی، راهنمایی و رانندگی و رسانه های جمعی همچنان رعایت نمیشود.

«پیوست فرهنگی»

مجموعه فعالیت‌ها و ارتباطاتی که در این عرصه صورت می‌گیرد تا با حفظ و تقویت اعتقادات و باورهای عمیق یک جامعه ارزش‌های برآمده از آن را در روابط جامعه گسترش دهند و از این طریق نظم و انظباطی هدفمند را در مجموعه رفتارهای افراد یک جامعه سامان دهند تحت عنوان «نظام فرهنگی» نام می‌برند.

•          آنچه را به عنوان فلسفه وجودی پیش‌بینی «پیوست فرهنگی» برای طرح‌ها و پروژه‌های جامعه می‌توان ذکر کرد عبارت است از:

•     تلاش آگاهانه و از پیش‌طراحی شده برای جلوگیری از آثار مخرب فرهنگی بهره‌گیری از علوم، فن‌آوری‌ها، روش‌ها و الگوهای وارداتی و همچنین اصلاح کارکردهای فرهنگی فعالیت‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی داخلی است.تا از این رهگذر، بتوان تاثیرات غیرمستقیم فرهنگی و تاثیرات ناخودآگاه الگوگیری‌ها و بی‌توجهی‌های داخلی را در عرصه تصمیمات اقتصادی، سیاسی و اجتماعی روزافزون را، به حداقل رساند.

•     سیاست های توسعه ای در جامعه، باعث ایجاد ‏تغییرات و دگرگونی هایی در حوزه های اجتماعی می شود. این تغییرات در حوزه های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در مواردی ملموس و بی واسطه است، زیرا هدف اجرای پروژه های عمرانی، دستیابی به تغییرات و دگرگونی های مشخصی در این  حوزه هاست. در اجرای هر پروژه و اعمال هر سیاستی، اهداف مشخصی وجود دارد و انتظار می رود اجرای پروژه و پیامدهای حاصل از آن، منجر به حل مسئله و ارتقای کیفیت زندگی اعضای جامعه هدف شود.

•          اجرای پروژه های عمرانی و اقتصادی به دو صورت با فرهنگ ربط پیدا می کند.

۱٫   عدم تناسب طرح یا سیاست با فرهنگ و شیوه زندگی مردم، باعث ناکارآمدی و غیرقابل استفاده ماندن طرح اجرا شده می شود . برای مثال واحد های مسکونی احداث شده برای زلزله زد گان بویین زهرا در استان قزوین به دلیل اینکه با شیوه زندگی روستاییان منطقه تناسبی نداشت، مورد استفاده قرار نگرفت. (. داوری، رضا، ۱۳۸۴‏)

۲٫   اجرای پروژه های اقتصادی و اعمال سیاست های توسعه ای، بر فرهنگ مردم بومی و محلی تاثیر می کذارد و باعث دگرگونی در متغیر های فرهنگی آنان می شود این تغییرات طیفی از ارزش ها و باورهای مردم تا از بین رفتن منابع و زیر ساخت های فرهنگی را دربرمی گیرد .

•     حتی اگر افراد جامعه در برابر این تغییرات واکنش و مقاومتی نشان ندهند. برای مثال تبدیل واحد های مسکونی به آپارتمان در شهرهای ایران بدون مقاومت مردم انجام شد اما یکی از نتایج منفی این تغییر از بین رفتن فرهنگ محله ای و تغییر ارزش های همسایگی در جامعه بوده است.

•     ‏بنابراین پروژه ها و طرح های اقتصادی از یکسو در زمینه فرهنگی معینی اجرا می شوند و تحت تاثیر آن قرار دارند و از سوی دیگر بر فرهنگ موجود تاثیر می گذارند و شیوه زندگی افراد جامعه را تغییر میدهند. تهیه پیوست فرهنگی، شناسایی مؤلفه های فرهنگی مهم و تأثیرات عمده این مؤلفه ها بر طرح ها و سیاست های اقتصادی است.

•      تحقیق حاضر چارچوبی برای تهیه پیوست فرهنگی ارائه کرده و دستور العمل هایی را برای انجام این کار پیشنهاد می دهد. این تحقیق با الهام از گزارش های یونسکو درخصوص تأثیرات فرهنگی تهیه عمده است.

•          بنابراین به لحاظ تاریخی پیدایش، ضرورت و اهمیت تهیه پیوست فرهنگی به شکل زیر برده است:

•     مهمترین هدف پیوست فرهنگی ایجاد زمینه و شرایطی است که در آن ضمن اینکه پروژه های اقتصادی به نحو مطلوبی انجام می شوند، ارزش ها و میراث فرهنگی ملی و بومی نیز حفظ می شود. با انجام پیوست فرهنگی، سازمان ها و مؤسسات و کارگزاران پروژه های عمرانی و اقتصادی در قبال تأثیرات فرهنگی پروژه هایی که اجرا می کنند مسئول بوده و باید اقدامات لازم را برای کاهش و یا جبران این تأثیرات انجام دهند.

•     ‏پیوست فرهنگی در واقع مجرا یی است که از طریق آن پیشرفت کشور بدون آسیب رساندن به هویت فرهنگی و بومی و بدون تغییر ارزش های فرهنگی و دینی صورت می گیرد. اگرجه جهت گیری پیوست فرهنگی به سمت حفظ ارزش ها و میراث فرهنگی است، اما در همان حال زمینه ساز اجرای موفق و صحیح پروژه های عمرانی نیز خواهد بود. اجرای پروژه های سازگار با فرهنگ بومی و توجه به ویژگی های روان شناختی و فرهنگی افراد جامعه از مؤلفه های مهم موفقیت اجرای پروژه است.

تهیه پیوست فرهنگی در محیط بین المللی با اجرای آن در داخل کشور تفاوت های مهمی دارد. این تفاوت ها هم از حیث اهداف و هم از حیث جهت گیری ها و سطوح پیوست فرهنگی است:

۱ ‏. هدف از تهیه پیوست فرهنگی

۲ ‏. سطوح انجام پیوست فرهنگی

•     ‏مهمترین هدف از تهیه پیوست فرهنگی در محیط بین المللی حفاظت از تنوع فرهنگی در جهان است. از همین روی متغیر های فرهنگی مورد توجه، در چارچوپ نظام فرهنگی مستقر اهمیت داشته و طرح ها و پروژه هایی که به تنوع فرهنگی آسیب می زند مورد توجه است.

•     ‏درحالی که در نظام جمهوری اسلامی ایران ضمن اینکه حفاظت از میراث فرهنگی در پیوست فرهنگی اولویت دارد، حفظ شیوه زندگی دینی هدف اصلی است. نظام اسلامی از ابتدای انقلاب در تلاش برده است تا فرهنگ عمومی جامعه را به سمت دینی تمدن سوق دهد، در نتیجه پروژه های اقتصادی و توسعه ای باید در جهت فراهم ساختن این زمینه در جامعه اجرا یی شوند.

•           پیوست فرهنگی در ساده ترین تعریف عبارت است از:

•     بنابراین پیوست فرهنگی عبارت است از فرآیند تعیین، پیش بینی، ارزیابی و آگاه سازی درخصوص تأثیرات احتمالی فعالیت یا سیاست جاری یا پیشنهاد شده بر زندگی، نهاد ها و منابع فرهنگی. از این طریق پیوست فرهنگی با هدف حذف تأثیرات مخرب و افزایش نتایج مثبت، یافته ها و نتایج را در فرآیند برنامه ریزی و تصمیم سازی وارد می سا زد.

•          ‏ ۱ ‏. توصیف وضعیت موجود

•          ۱-۱ ‏. توصیف ویژگی های اقدام و فعالیت پیشنهادی

•     ‏قبل از انجام هر اقدامی بایدویژگی های پروژه پیشنهادی بادقت توصیف شود. در خلال این توصیف است که معلوم می شود آیا پروژه اساسا نیاز به تهیه پیوست فرهنگی دارد؟اگرپروژه صرفا تأثیرات زیست محیطی یااجتماعی داشته باشد، در آن صورت تهیه پیوست فرهنگی ضروری نخواهد بود. اما اگر فعالیت پیشنهادی شیوه زندگی، منابع و زیر ساخت های فرهنگی افراد جامعه را تحت تاثیر قرار دهد، در آن صورت باید مرحله دوم انجام شود.

•          ۱-۲ ‏. توصیف اقدامات بدیل ممکن به جای پروژه پیشنهادی

•     ‏پس از مشخص شدن تأثیرات فرهنگی پروژه یا اقدام پیشنهاد شده، در این  مرحله بر سر این موضوع تصمیم گیری می شود که آیا امکان ارائه پروژه های بدیل به علت عدم تأثیرات فرهنگی و یا با تأثیرات کم وجود دارد؟ در صورت وجود اقدامات جایگزین با تأثیرات اندک‏، این اقدامات به عنوان پیشنهاد ارائه می شود. در غیر این صورت باید مرحله سوم انجام شود.

۳-۱ – توصیف وضعیت موجود محیط فرهنگی

‏دراین مرحله وضعیت موجود محیط فرهنگی، به صورت کامل توصیف میشود. این توصیف مبنایی برای نشان دادن میزان تغییرات و تأثیرات ناشی از اجرای پروژه خواهد بود.

۱٫      پیش بینی وضعیت آتی (سنجش تفاوت میان انجام و عدم انجام فعالیت)

۲٫      پیش بینی وضعیت آتی محیط فرهنگی در صورت انجام فعالیت پیشنهادی

۳٫ پیش بینی وضعیت آتی محیط فرهنگی بدون انجام اقدام پیشنهادی .

‏فرهنگ ذاتآ متغیر و متحول است، از همین روی باید در تهیه پیوست فرهنگی روشن شود که تغییرات انجام شده ناشی از انجام فعالیت های اقتصادی و توسعه ای بوده است، نه ناشی از دگرگونی های ذاتی فرهنگ.

۲ ‏. پیشگیری و جبران آثار منفی

•          ۲-۱ ‏. شناسایی روش هایی برای پرهیز، حذف یا کاهش هرگونه تاثیر مخرب و جبران های ممکن برای آنها.

•     ‏در این  مرحله روش هایی که می توان با استفاده از آنها تأثیرات مخرب فرهنگی فعالیت های اقتصادی را کم و یا به نوعی جبران کرد شناسایی می شوند و اگر چاره ای جز انجام پروژه با همه تأثیرات فرهنگی نباشد از این روش ها برای جبران آثار فرهنگی استفاده می شود.

•          ۲-۲ ‏. نظارت

•          ‏بعد از تصمیم گیری درباره انجام شدن و نحوه انجام فعالیت، باید درخصوص اجرای صحیح تصمیمات اخذ شده، نظام نظارتی ایجاد شود.

۶-مؤلفه های فرهنگی تحت تاثیر

•     ‏همان طور که گفته شد، پیوست فرهنگی روش تحلیل تأثیرات اقدامات و سیاست های توسعه ای بر ‏مؤلفه های فرهنگی محیط زندگی است. این مؤلفه ها دار ای سطوح مختلفی مستند و در یک طیف وسیع شامل سطوح کلان و خرد می شوند. مهمترین این مؤلفه ها عبارتند از (هر چند محدود به این موارد نیستند).

•          روش مواجهه با زندگی

•     ‏در هر جامعه ای مردم با استفاده از نظام ها و ارزش های اقتصادی و اجتماعی محلی با زندگی مواجه می شوند. نحوه مواجهه آنها تحت تاثیر منابع فیزیکی، امکانات و مقدورات در اختیار آنهاست. دگرگونی در این  منابع و امکانات باعث دگرگونی در نحوه مواجهه با زندگی خواهد شد. ‏بر اساس همین نحوه مواجهه با زندگی است که مردم از محیط طبیعی برای ساخت پناهگاه، امرار و معاش، صنعت، عبادت، تفریح و گردهمایی استفاده می کنند. به عبارت دیگر سامان جامعه و سازماندهی آن تحت تاثیر امکانات و مقدورات افراد جامعه شکل می گیرد و تغییر می کند. روشی که جامعه سازمان می یابد و از طریق باور ها و نهاد های فرهنگی و اجتماعی منسجم میشود، تحت تاثیر فعالیت های توسعه ای دگر گون می شود. با دگرگونی نحوه مواجهه افراد جامعه با زندگی ‏روشی که جوامع به تجلیات هویتشان ارزش میدهند نیز تغییر می کند.

•          _هنر، موسیقی، زبان، هنرهائ دستی، جشنهای محلی و دیگر جلوه هائ فرهنگی.

•     ‏_ ارزش ها و باور های درخصوص شیوه صحیح زیستن، خانواده و روابط بیرون از خانواده، روابط طبقاتی، ابزار های اظهار وجود و دیگر تجلیات اجتماعی.

•          ‏_ خصلت زیبا یی شناختی و فرهنگی جامعه یا محله.

•          ‏پیوست فرهنگی شامل توصیف وضعیت موجود این جنبه های فرهنگی در محیط و پیش بینی آ ن

•          ‏است که اگر فعالیت عمرانی و اقتصادی معینی روی دهد آنها چگونه و تا چه میزان تغییر خواهند کرد.

•     برای تهیه صحیح پیوست فرهنگی انجام برخی کارها و داشتن برخی اجرا در پیوست فرهنگی ضروری است. به خصوص اینکه عنوان پیوست در مفهوم خود ممکن است به معنای امری فرعی تلقی شود، از همین روی یک پیوست فرهنگی باید موارد زیر را در نظر داشته باشد:

۱ ‏. توجه به همه گروه های تحت تاثیر

۲ ‏. مشارکت و فعالیت عمومی

•          ‏ ۳ ‏. تمرکز بر ارزیابی

•          ‏ ۴ ‏. تعیین روش ها و پیش فرض ها

•          ‏ ۵- تعریف اهمیت و ضرورت متغیرهای فرهنگی آسیب دیده

•          ‏ ۶ ‏. تهیه بازخورد برای برنامه ریزان

•          ‏۷-استفاده از کارشناسان با تجربه و آموزش دیده

۸ ‏. ایجاد برنامه نظارت و کاهش آثار مخرب

۹ ‏. تعیین منابع داده ها

در کشور ما اصل پنجاهم قانون اساسی تصریح دارد:

•     ‏اصل پنجاهم: در جمهوری اسلامی، حفاظت محیط زیست که نسل امروز و نسل های بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته با شند، وظیفه عمومی تلقی می گردد. ازاین رو فعالیت های اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیرقابل جبران آن ملازمه پیدا کند، ممنوع است.

•          ‏علاوه بر این سیاست های کلی برنامه پنجم توسعه _ ابلاغی مقام معظم رهبری  نیز در بند ۱  بر تهیه پیوست فرهنگی تاکید دارد.

امور فرهنگی

•           از حیث وجود مجوز های قانونی و حتی الزامات قانونی برای انجام پیوست فرهنگی در کشور مشکلی وجود ندا شته باشد.

•     برای تهیه اجرای پیوست فرهنگی در کشور می توان مرا حل اداری زیر را با توجه به شرح وظایف دستگاه ها و نهادهای فرهنگی طی کرد. در این فرآیند دستگاه ها وظایف مشخص و روشنی دارند:

•     ‏ا. شور ای عالی انقلاب فرهنگی  :‏ این شورا دستور العمل ها و اصول کلی پیوست فرهنگی را در قالب نظامنامه پیوست فرهنگی تعیین و ابلاغ می کند.

•          ‏۲- هیئت وزیران :‏پروژه هایی را که نیازمند پیوست فرهنگی هستند، تعیین می کند.

•          ۳- دستگاه های اجرایی : استانداران و فرمانداران هر استان موظفند نقشه های پروژه هایی را که قرار است در منطقه انجام شود اعلام عمومی کنند.

•          ۴ ‏. مجریان پروژه  :

۱٫      ‏مجریان پروژه پیش نویس پیوست فرهنگی را تهیه کنند.

۲٫      ‏مجریان پروژه باید جلسات مشترکی با گروه های تحت تاثیر قرارگرفته، بر گزار کنند.

۳٫      مجریان پروژه باید به صورت مکتوب دیدگاه های گروه هایی که تحت تاثیر قرار خواهند گرفت را ‏منتشرکنند.

۴٫      نظرات و دیدگاه های بزرگان محلی باید اخذ شود.

۵٫      گزارش نهایی پیوست فرهنگی توسط مجریان پروژه تهیه شود.

۶٫       گزارش نهایی جهت بررسی و نقد و نظر به صورت عمومی منتشر شود.

•          ‏هیئت وزیران با بررسی پیوست فرهنگی تهیه شده، مجوز های لازم را صادر کند

•     مدل ارائه شده در این جا از مدل های موجود برای جمع آوری و بررسی داده ها و اطلاعات در ارزیابی تأثیرات فرهنگی در سایر نقاط دنیا به خصوص یونسکو الهام گرفته و تلاش شده است با بومی سازی آن چارچوبی برای گرد آوری و بررسی داده ها در پیوست فرهنگی ارائه شود.

•          ‏عناصر اصلی این مدل عبارتند از:

–        ‏ تعیین نوع پروژه یا فعالیت برای ارزیابی،

–        ‏ تعیین متغیر های فرهنگی که تحت تاثیر قرار می گیرند،

–        ‏ تعیین مراحلی در صورت بندی سیاست یا چرخه پروژه که در آن مرا حل پیوست باید تکرارشود

–        ‏ تهیه ماتریسی که در آن شاخص های سه گانه فوق برای تسهیل بررسی و ارزیابی تأثیرات ‏مهم مرتب شوند.

۱ ‏. تعیین نوع پروژه :

•     ‏پیوست فرهنگی باید متناسب با نوع پروژه متفاوت باشد، دامنه و تنوع انواع پروژه ها شامل موارد زیر می شود که برای هر مورد پیوست فرهنگی تمامل توصیفات فنی جزئی و ریز از پروژه ‏توسعه ای است.

•          ‏۲٫ تعیین متغیرهای پیوست فرهنگی

•     ‏متغیر های پیوست فرهنگی نشاندهنده چالش های کیفی و همچنین قابل اندازه گیری است که در زندگی فرهنگی، نهاد ها، منابع و زیر ساخت های جامعه و اجتماع محلی به دلیل تغییرات ناشی از سیاست یا پروژه توسعه ای ایجاد می بود. بنابراین متغیر های فرهنگی را می توان در دو مقوله کلی طبقه بندی کرد:

۲-۱ ‏. زندگی فرهنگی شامل موارد زیر است:

بیان های کلامی (داستان ،شعرو زبان ) بیان های موسیقی (آهنگ و موسیقی) بیان های عملی و رفتاری (بازی ها و آیین های سنتی)، بیان های مشهود و ملموس (نقاشی، مجسمه، سفال، جواهرات، سبد بافی، نساجی، پوشاک، فرش، ابزار آلات موسیقی و صنایع دستی)، ادیان و مراسم آیینی _ دینی، روش های فرهنگی، باور ها و نظام های ارزشی.

۲-۲ ‏. منابع و زیر ساخت فرهنگی شامل:

نظام معرفتی، مهارت ها و توانا یی های بومی، محیط ها و مکان های مقدس، محیط های مهم فرهنگی و تاریخی، شامل آثار تاریخی، بنا های تاریخی، موزه ها، گالری هنر، سالن تئاتر،اسناد و متون فرهنگی و تاریخی مهم معماری سنتی

۳ ‏. تعیین مراحل پروژه پا چرخه پروژه

•     ‏همه پروژه ها و سیاست ها در مرا حل چندگانه و گام های متعددی اجرا می شو ند. هر پروژه ای معمولأ با سه گانه مفهوم سازی، طراحی، برنامه ریزی آغاز می شود و با اجرا و ساخت وساز، نظارت و ارزیابی و عملیات و نگهداری ادامه می یا بد.

•     ‏با توجه به اینکه تاثیر پروژه در هر مرحله متفاوت است باید در هر مرحله پیوست فرهنگی لازم تهیه و اجرا شود تا با عنایت به نتایج پیوست فرهنگی، پروژه تغییر کند و یا حتی متوقف شود. بنابراین تعیین مرحله خاص در اجرای پروژه یا سیاست، مهمترین جنبه در شناسایی تأثیرات فرهنگی است. در هریک از مرا حل اجرای طرح های مهم در صورت نیاز باید پیوست فرهنگی تهیه شود این مرا حل عبارتند از:

•          ۳٫۱ ‏. مرحله سیاستگذاری و برنامه ریزی

۳٫۲ ‏. مرحله ساخت وساز/ اجرا

•          ‏ ۳-۳ ‏. مرحله بهره برداری / نگهداری

•          ‏ ۳٫۳ ‏. مرحله اصلاح / متوقف ساختن پروژه

•          ‏ ۳ ‏. تهیه ماتریسی برای پیوست فرهنگی درباره نوع و مراحل پروژه

•     ‏ اگرچه چارچوپ هرسیاست، برنامه یا پروژه ای واحد نیست، اما در بسیاری از موارد مجموعه مرا حل استاندار چندگانه ای وجود دارد که تحلیل باید به منظور رسیدن به نتاج مورد نظر از طریق آنها پیش برود، این مرا حل در قالب گامهای چندگانه تهیه پیوست فرهنگی در ذیل آمده است:

گام اول _توصیف اقدام عمرانی یا سیاست پیتننهادی و بدیل های قابل قبول آن

•     ‏در این گام، پروژه پیشنهادی به صورت جزئی و ریز توصیف می شود تا داده های مورد نیاز از سوی مجریان پروژه برای ساختن چارچوپ پیوست فرهنگی فراهم بود. داده های فنی مورد نیاز که برای ساختن این چارچوپ باید از مجریان پروژه گرفته بود، عبارتند از:

‏ محل پروژه،  نیاز های پروژه به زمین،  نیاز به تاسیسات جانبی (جاده، خطوط انتقال آ ب و برق)،  برنامه ساخت وساز و اجرا،  حجم نیروی کار (ساخت وساز و اجرا برحسب ماه و سال) شکل و اندازه تسهیلات (اگر تسهیلاتی وجود دارد)،  نیاز به نیروی کار محلی،  منابع نهادی و سا زمانی.

‏همچنین می توان از لیست متغیر های پیوست فرهنگی که در جدول۲‏آمده است برای کسب داده از مجریان پروژه یا سیاست، استفاده کرد.

گام دوم _تعیین و توصیف وضعیت موجود فرهنگی به عنوان شرایط پایه و مبنا

‏شرایط پایه ای شامل شرایط موجود و روند های گذشته همراه با محیط انسانی است که قرار است در آن طرح های مهم پیشنهادی اجرا شود.

مجری پیوست فرهنگی باید به سؤال های زیر پاسخ دهد:

چه تعداد افراد تحت تاثیر قرار خواهند گرفت، آیا آنها متمرکز یا پراکنده اند؟ هر گروه چگونه به محیط طبیعی یا ساخته شده مرتبط می توند؟  زمینه تاریخی هر گروه از افراد چیست؟  منابع فرهنگی هر گروه چیست؟  آیا گروه های اقلیت و بومی وجود دا رند؟ آیا آنها نیاز های خاصی دا رند؟  اعمال فرهنگی، نظام باور ها و ارزش ها، که هر گروه را هویت می بخشد چیست؟  آنها چگونه فکر می کنند؟ چگونه با محیط مواجهه می شوند؟ برای تغییر چه میزان آمادگی دا رند؟  اشکال عمده اظهار وجود برای هر گروه یا اجتماع چیست؟

‏این نوع اطلاعات حداقل باید برمبنای ادبیات موجود، اسناد دولتی و مشورت با کارشناسان و مردم تهیه شود. برای پروژه ها و سیاست های پیچیده، مطالعات علمی برمبنای شواهد تجربی نیاز ‏است. این مطالعات شامل پیمایش های ژئوفیزیکی، حفاری های باستان شناسی، پیمایش های قوم نگاری، مطالعات موردی تاریخی، نقشه کشی فرهنگی و… است.

گام سوم _ تهیه برنامه مشارکت عمومی مؤثر به گونه ای که همه ذینفعانی که تحت تأثیر قرار می گیرند در آن مشارکت داشته باشد.

•     ‏این کار نیازمند تعیین همه گروه ها و کار با آنهاست. سطح مشارکت عمومی با نوع و ماهیت پروژه تعیین می شود. برای یک پروژه پیچیده، ممکن است لازم باشد تا پیمایشی درباره گروه های تحت تاثیر انجام شود و با مصاحبه های شخصی با نمایندگان گروه های تحت تاثیر تکمیل شود تا ویژگی های عمومی جامعه تحت تاثیر مشخص شود، گروه هایی که به طور بالقوه تحت تاثیر قرار خواهند گرفت معین شوند و حوزه های بالقوه تاثیر تعیین شود. اطلاعات و داده های که در این  مرحله به دست می آید، در برنامه مشارکت عمومی مورد ارزیابی قرار می گیرد.

•          ‏ گام چهارم _تعیین و تعریف تأثیرات مهم

•     ‏بعد از شناخت کامل طرح پیشنهادی، مجری پیوست فرهنگی باید حوزه کامل تأثیرات مهم فرهنگی را ( که برمبنای بحث ها یا مصاحبه ها با اعضای گروه هایی که به طور بالقوه تحت تأثیراند به دست آمده است)  تعیین کند.

•          ‏معیار های مرتبط با تأثیرات مهم گزینش شده عبارتند از:

–         تعیین میزان احتمال رخ دادن تاثیر، تعداد افراد-به خصوص افراد بومی-که تحت تاثیر خواهند بود،

–        مدت زمان تأثیرات بالقوه، ارزش های مزایا و هزینه ها برای گروهای تحت تاثیر،

–        حدودی که تاثیر قابل بازنگری است یا می تواند کاهش یا بد، موارد مشابه تأثیرات بعدی.

گام پنجم _بررسی اهمیت تأثیرات محتمل

•     بررسی اهمیت تأثیرات محتمل از طریق مطالعه داده هایی است که توسط مراکز تحقیقاتی تهیه شده یا از طریق مطالعه اطلاعات به دست آمده از تجربیات پیشین یا اقدامات مشابه یا گروهای جمعیتی مشابه، داده های جمعیت شناختی و سایر آمار های مهم، منابع و اسناد دست دوم و تحقیقات میدانی چون مصاحبه ها، جلسات بحث گروه های کانونی، پیمایش ها، مشاهده همراه با مشارکت و سایر تکنیکهای مشارکتی به دست آمده است.

•          ‏ گام ششم _پیش بینی واکنش گرو های تحت تأثیر برای تاثیرات پیش بینی کننده

•          ‏ ‏گام هفتم-ملاحظه تأثیر ات غیرمستقیم و انباشتنی

•     ‏درواقع این مرحله یک گام جداگانه نیست بلکه جنبه ای از مراحل چندگانه فوق الذکر است. بسیاری از تأثیرات فرهنگی مستقیم نیستند، آنها می توانند بعد از انجام عمل و اجرای سیاست رخ دهند و ممکن است با محل اجرای پروژه فاصله داشته باشند.

‏گام هشتم- پیشنهاد بدیل های جدید دو صورت نیاز و امکان

•     ‏با مشخص شدن تأثیرات مهم، باید بدیل هایی که مشکلات را کاهش میدهند در نظر گرفته شود و با مدیران پروژه و مجریان و گروه های تحت تاثیر همکاری شود تا مشخص شود چگونه می توان این ‏کار را انجام داد.

گام نهم _تهیه نقشه کاهش عوارض

•     کاهش عوارض گاهی اوقات پیچیده می شود و نیازمند منابع است. اما خواه مجریان پروژه یا دستگاه های برنامه ریز یا گروه های تحت تاثیر، مسئول تهیه شیوه های استاندارد باشند، خواه نباشند نیاز دارند تا کاهش عوارض به درستی تعریف شود و برمبنای ابزار های اداری و حقوقی ‏مستند شود.

•     ‏برای فهم پیچیدگی مسائل، می توان از استراتژی مرحله ای مناسبی که برای مدیریت کاهش تأثیرات فرهنگی مخرب که بعد از توصیه های معاهده تالاب ها در رامسر تهیه شده است استفاده کرد.

گام دهم. تهیه طرح و نقشه نظارت

•          ‏ محدودیت های پیوست فرهنگی

‏ابعاد متغیر پیوست فرهنگی، کار بری آن را به دلایل زیر می تواند به پک چالش جدی تبدیل کند و به ‏همین دلیل با محدودیت های زیر مواجه است:

‏ا. دستورالعمل ها می توانند به عنوان حداقل ها لحاظ شوند. برخی مناطق و سازمان ها ممکن است نیاز به استانداردهای پیشرفته تری از آنچه در این جا ارائه شده است داشته با شند. دیگران حتما ‏به ایجاد ظرفیت انسانی و فیزیکی قبل از اجرای هر مرحله از پیوست فرهنگی نیاز خواهند داشت.

۲ ‏. گرد آوری داده های اساسی پشتیبان برای پیوست فرهنگی و طراحی نظام های نظارتی بعدی، با توجه به فقدان برخی آمار و اطلاعات در کشور ممکن است دشوار و هزینه بر باشد.

۳ ‏. مقدمات برنامه ریز ممکن است شامل افرادی از وزارتخانه های مختلف و مؤسسات ‏خصوصی و دولتی باشند. گاهی اوقات ممکن است هیچ نماینده ای از نهاد های فرهنگی مسئول نباشد تا دستور العمل های تهیه پیوست فرهنگی، ارزیابی پیش نویس آن و همچنین نسخه نهایی را تهیه و یا ‏مورد ارز یایی قرار دهد.

۴ ‏. اگرچه ممکن است مقدمات مسئول نسخه نهایی پیوست فرهنگی را ارائه کنند، اما تایید قانونی پروژه منوط به انجام پیوست فرهنگی نیست و این امر عملآ پیوست را بلااثر می سا زد.

پیوست فرهنگی روند های پیچیده برنامه ریزی و تصویب پروژه را پیچیده تر می کند. ‏بنابراین، تخصص در مدیریت منابع فرهنگی، ارزیابی تاثیر فرهنگی، برنامه ریزی فرآیند های محلی منطقه ای و ملی ضروری است.

۶ ‏. مجریان پروژه باید تأخیرات معمولی و طولانی در مطالعه پیوست فرهنگی را بپذیرند. در دوره های موقت، باید تدابیر حفاظتی و پیشگیرانه ای برای جلوگیری از تخریب و یا خسارت به محیط فرهنگی که فعالیت های توسعه پیامدهای خطرناکی برای آنها دا رند، پیشنهاد دهند.

‏۷٫ اجرای گام های ده گانه پیشنهاد عمده در تهیه و اجرای پیوست فرهنگی تنها اولین گام در پذیرش فعالیت هایی است که تأثیرات فرهنگی مهمی دارند.

۸ ‏. به منظور بهبود فرآیند اجرای پیوست فرهنگی، نهاد های فرهنگی و سازمان های مجری پروژه های اقتصادی در تعیین استانداردها، قوانین و مقررات حفاظت از فرهنگ، باید با هم همکاری نزدیک داشته با شند.

گرد آوری : آقای مهندس رضا لاهیجی