آلودگی های زیست محیطی

در گذشته نواحی مختلف محیط زیست ایران با علفزارهای زیبا ، جنگلهای سرسبز و گلهای وحشی فراوان مامن مهمی برای حیات وحش بود. ولی دخالت انسان ، رخساره این بیوم را به کلی تغییر داده است. حتی به زیر کشت بردن مراتع و آبیاری بی‌رویه مسائل مهمی را از دیدگاههای فرسایش خاک و عوامل کویرزایی ایجاد نموده‌اند. متاسفانه برخی از محیطهای طبیعی به صورت سنگلاخ درآمده‌اند و گیاهان مهاجم و هرز ، جانشین گیاهان مرغوب شده‌اند .

در محیط زیست ایران ، عاملهای آلوده کننده نگران کننده‌ای وجود دارند که بحرانهای زیادی را بوجود آورده‌اند: آلودگی شدید نفتی ، شیمیایی ، میکروبی آبهای ساحلی ، آلوده شدن آبها بوسیله فاضلابهای صنعتی و شهری ، استفاده بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی ، آلودگی هوا در اثر توزیع نامساوی صنایع بزرگ و کوچک و اختصاص بیشتر آنها به شهرهای بزرگ و افزایش آلودگی هوا در آن شهرها و … ، از عوامل آلوده کننده محیط زیست هستند.

آلودگی آب

در ایران نیز انسان به عنوان فعالترین ، خطرناکترین و مهمترین عامل آلودگی آب بشمار می‌رود. جانوران نیز در امر آلوده سازی آب می‌توانند نقش داشته باشند. از جمله مهمترین ماده‌ها و عوامل آلوده کننده آبها به شرح زیر مطرح می‌شوند.

آلودگی توسط مواد آلی

مواد آلی بویژه در فاضلابهای شهری ، از مدفوع و سایر صنایع مغذی (فسفات‌ها و ترکیبات ازته) آلی حاصل می‌شوند، یک چنین مواد مغذی در رشد خزه‌ها‌ و جلبکها به صورت بی‌رویه کمک می‌کنند که خود به عنوان اختلال بوم شناسی محسوب می‌گردد. از سوی دیگر باکتریهای کلی فرم که به مقدار زیاد در روده جانوران خونگرم زندگی می‌کنند و در مدفوع آنها وجود دارند و ورود آنها سبب انتشار بیماری برای آبزیان می‌شود. قرار گرفتن برخی از مراکز شهری و کشتارگاهها در کنار منابع آب و نیز سواحلی که آبهای زیرزمینی در آنها بسیار بالاست (بندر انزلی در شمال ایران) ، این مشکل را صد چندان می‌کند.

آلودگی توسط مواد شیمیایی

استفاده از مواد شیمیایی در کشاورزی مانند کودهای شیمیایی ، علف‌کشها ، حشره‌کشها ، مخصوصا در مورد شالیزارهای گیلان و مازندران ، در نهایت مسموم شدن آب و خاک را به همراه خواهند داشت. متاسفانه در ایران گاه کشاورزان به دفن کودهای جانوری به مدت ۶ ماه در زیر خاک مبادرت نمی‌ورزند و این امر باعث می‌شود تا بسیاری از میکروبها و باکتریهای زیان‌آور که ممکن بود در زیر خاک از بین بروند، موجب آلودگی آبها و شیوع بیماری ‌شوند.

آلودگی آب بر اثر فعالیتهای صنعتی

آلودگی آب بر اثر فعالیتهای صنعتی در درجه نخست اهمیت قرار دارد که به بعضی از آنها اشاره می‌کنیم.

صنایع غذایی

کارخانه‌های کنسروسازی و کمپوت‌سازی ایران بیشتر در نواحی کشاورزی و روستایی مستقر هستند و متاسفانه به دلیل فقدان سیستم دفع فاضلاب ، فاضلاب را در جویها ، رودخانه‌ها و سواحل ، تخلیه می‌کنند.

صنایع شیمیایی

انواع اسیدها ، قلیاها و املاح حاصل از کارخانه‌ها پس از تخلیه در منابع آب ، آثار زیانباری را بر آبزیان اعمال می‌کنند. ترکیبهای فلزی نیز نوع دیگری از سیانور هستند. به عنوان مثال ، در نتیجه تخلیه فاضلابها حاصل از شستشوی لوازم و ظروف آلوده به سیانور در کارخانه ساخت لوازم الکتریکی واقع در رشت ، بیش از ۲ میلیون ماهی در رودخانه زرجوب جان خود را از دست دادند.

آلودگی هوا

انسان از روزی که زندگی اجتماعی را آغاز نمود و از هنگامی که درجه فرهنگی خود را ارتقا بخشید، در کنار پیشرفتها با یک معضل مواجه شد که آلودگی هوا ، نام گرفت. البته نوع ، کمیت و کیفیت آلودگی به ساختار فرهنگی ، اجتماعی و اقتصادی یک شهر یا کشور بستگی دارد. البته هنوز مه دود فتوشیمیایی لسن آنجلس ، مه دود لندن ، نیویورک که در دهه‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ اتفاق افتادند در ایران مشاهده نشده‌اند.

در کشور پهناوری مانند ایران ، پدیده آلودگی نمی‌تواند قدمت زیادی داشته باشد، ولی به دلیل تجمع بیش از حد برخی شهرها مثل تهران با چنان مشکل مواجه شده‌ایم که مبارزه با آن نیاز به سرمایه زیاد و نیروی متخصص و فعال دارد. در ارتباط با مبارزه در برابر آلودگی هوا در ایران کمتر کار شده و در حال حاضر سازمان حفاظت محیط زیست با عدم وجود امکانات قابل قبول ، فعالیتهای زیادی در مورد کاهش آلودگی انجام داده که تاثیر زیادی در آلودگی هوا در شهرهای بزرگ مخصوصا تهران دارد.

منابع آلودگی هوا در شهرهای بزرگ

آلودگی ناشی از گرد و غبار در شهرهای بزرگ مانند تهران ، کرمان و اصفهان که به کویر نمک و بیابانهای واقع در غرب و شرق نزدیک هستند.

ترافیک سنگین و وجود ماشینهای قدیمی گازوئیل‌سوز (بیشتر اتوبوسهای دولتی) ، فقدان سیستم مترو و شبکه اتوبوسرانی مناسب که باعث شود تا شهروندان از خودروهای شخصی خود استفاده نکنند.

وجود پالایشگاهها در شهرهای بزرگ مثل تهران و تبریز که بلندترین دودکش آن ۸۰ متر است.

استقرار کارخانه‌های آجر‌سازی ، گچ سازی و سیمان سازی در نزدیکی شهرهای بزرگ

شوفاژها و گرم کننده‌های خانگی ، کارگاههای کوچک در داخل شهرها ، نانوایی‌ها و … .

چشم انداز

ایران می‌رود که به یکی از ده کشور آلوده جهان تبدیل شود، البته در سالهای اخیر سازمان حفاظت محیط زیست اقدامات شایسته‌ای را در مورد خارج کردن اتومبیلهای با عمر زیاد و جایگزین کردن بنزین و گازوئیل بوسیله گاز طبیعی (CNC) با طرحی تحت عنوان بهینه سازی مصرف سوخت انجام داده است، ولی تا سطح رفاه مردم و فرهنگ آنها افزایش نیابد، نمی‌توان بر آلودگی هوا فائق آمد. همچنین تا مسئولان کارخانه‌های بزرگ ندانند که فاضلابهایی را که به رودخانه‌ها می‌ریزند در نهایت ضرر و زیان آن به خود آنها برمی‌گردد، با مشکلات آلودگی آبها ، دست به گریبان خواهیم بود.

منبع: دانشنامه رشد