تحقیقی در مورد مدیریت پسماند شهری۱

۱- مقدمه

در کشور ما ایران با محاسبه ۸۰۰ گرم زباله سرانه،هر روز بالغ بر۵۰۰۰۰تن مواد زاید جامد تولید می شود که در مقایسه با سایر کشور های جهان با ۲۹۲ کیلو گرم زبال روزانه هر نفر در سا ل در حد متعادلی قرار دارد .

برنامه های جمع آوری و دفع زباله موجود جوابگوی نیازها نخواهد بود . امر جمع آوری و دفع زباله و بازیافت و اصولا مدیریت مواد زاید جامد در ایران با توجه به نوع و کیفیت زباله های ایران تفاوت فاحشی با سایر کشورهای جهان دارد. لذا بکارگیری هر نوع تکلولوژی بدون شناخت مواد و سازگاری عوامل محلی مار ارزنده ای نیست.

باید سعی شود با انجام مطالعه و پژوهش بیشتر به شرایط اقلیمی کشور خود واقف شویم و بااستفاده از تجارب جهانی به راهکارهای عملی و سودمند برای مدیریت پسماند های شهری دست پیدا کنیم.

۲- چکیده:

رشد شهر نشینی در جهان و کشور ما به حدی رسیده که در بسیاری از کشورهای جهان و از جمله کشور ما نزدیک به ۷۰ در صد از مردم در شهرها زندگی میکنند و این امر مدیران شهری را برآن میدارد که با برنامه ریزی و دور اندیشی مسائل شهری را بررسی کنند . این مطالعه بر آن است که تعریفهایی از انواع پسماند های شهری ارائه دهد . نگاهی به وضعیت مدیریت پسماند در کشورهای دیگر داشته باشد .شیوه های مختلف جمع آوری اطلاعات از پسماند های شهری ارائه دهد .و نگاهی به مدیریت پسماند در کشور ایران بیاندازد.

۳- واژگان کلیدی

پسماند ،مدیریت شهری ،بازیافت،کمپوست،آیین نامه مدیریت پسماند

۴- تعریف مفاهیم

۴-۱- پسماند چیست؟

پسماند حجیم ترین مصنوع دست بشر است . روزانه بیش از ۳٫۵ میلیون تن زباله در سراسر جهان تولید می شود که در کشورهای توسعه یافته ۸۰ در صد از پسماند بازیافت می شود و به چرخه مصرف باز می گردد،وباقیمانده به صورت بهداشتی دفع یا سوزانده میشود.)عمرانی؛علی)

۴-۲- پسماندهای تر : پسماندهای فاسد شدنی ؛شامل باقیمانده مواد غذایی، سبزیجات ،میوه جات،پسماندهای باغبانی،و فضای سبز می باشند.

که در طبیعت به آسانی فاسد شده تجزیه میگردند و حدود ۷۰ در صد پسماندها را تشکیل میدهند.این مواد همگی پر حجم بوده و به سرعت فضای پر ارزش محلهای دفع پسماند را اشغال میکنند.

پسماند های خطرناک منازل:این پسماندها به دو دسته تقسیم می شوند ؛

دسته اول:موادی چون باند زخم ،پوشک بچه،سرنگ،سرم،سر سوزن و تیغ

دسته دوم:موادی چون باطری ماشین ،انواع دیگر باطری،لامپ مهتابی،ظروف سم،حشره کش ها،روغن ،گریس و …

۴-۳- پسماند شهری: پسماند های شهری شامل کلیه مواد زائد حاصل از اماکن مسکونی ، تجاری ، اداری و منابع صنعتی می باشد. (راهنمای کاربردی مدیریت پسماند،جوپانوگلوس)

(municipal solid waste (msw))(

۵- انواع مواد قابل بازیافت در پسماند های شهری:

۵-۱- پلاستیک: از عمده ترین آلاینده های محیط زیست است . مشکل بزرگ ظروف پلاستیکی این استکه دیر تجزیه می شوند و محلهای دفن بهداشتی زباله ها را نیز زود پر می کنند .

۵-۲- پت: بطری های آب معدنی و نوشابه ،اچ دی پی ای، ظروف شیر ، ظروف روغن موتور

۵-۳- پی وی سی : ظروف شامپو و روغن خوراکی

۵-۴- ال دی پی ای : ظروف بسته بندی نان و سبزیجاتپلی پرو پیلن : ظروف ماست ،بطری شربت ، در بطری ، روکش چیپس و کیک

۵-۵- پلی استایرن : لیوانهای یکبار مصرف ، ظروف بسته بندی آجیل و گوشت

۵-۶- کاغذ : بیشترین ماده سازنده کاغذ از درختانی مانند کاج و سرو به دست می آید . در ایران سالانه یکمیلیون تن کاغذ مصرف میشود مقدار زیادی از آن با صرف هزینه های بالا به کشور وارد میشود .

برای تولید هر تن کاغذ ۱۷ اصله درخت قطع میشود . کاغذ پنجمین صنعت بزرگ مصرف کننده جهان است و برای تولید هر تن کاغذ ۴۰۰ هزار کیلو وات برق مصرف می شود.

۶- آلو مینیوم: بعضی از قوطی ها از آلومینیوم ساخته میشوند . آلو مینیوم تا ۵۰۰ سال تجزیه نمی شود.

۷- پسماندهای کامپیوتر و سایر لوازم الکترونیکی:

اکثر مصرف کنندگان از مواد سمی موجود در وسایل و تجهیزاتی که برای واژه پردازی ،مدیریت اطلاعات و دسترسی به اینتر نت و نیز بازی های الکترونیکی به آن ها متکی هستند ،بی اطلاع می باشند. د رمجموع در تجهیزات کامپیوتر بیش از ۱۰۰۰ ماده استفاده می شود. کامپیوتر ها عمر کوتاهی دارند. زیرا شرکت های سخت افزار و نرم افزار پیوسته برنامه های جدیدی تولید می کنند که نیاز مند سرعت و حافظه ی بیشتر ی هستند.(راهنمای کاربردی،جورج جوپانوگلوس)

مطالعات نشان می دهد که د ر انباری بسیاری از خانه ها و یا ادارات کامپیوتر های مستعمل نگه داری می شود و اگر روزی این کامپیو تر ها دور انداخته شود حجم عظیمی از مواد سمی در طبیعت رها می شود که بازیافت آن کاری پیچیده خواهد بود. بسیاری از شرکت های تولید کننده کامپیوتر در کشورهای اروپایی طرح باز پس گیری کامپیو تر های فرسوده تولید خود را از مشتریان اجرا میکنند اما از آنجایی که در کشور ما محصولات خریداری شده اکثرا از مبادی غیر رسمی وارد میشوند امکان ارتباط موثر با تولیدکنندگان وجود ندارد و این خود بر مشکلات می افزاید.

۸- مطالعات صورت گرفته:

۸-۱- نگاهی به مدیریت پسماند در کشور های آسیایی

امروزه شهرهای کشورهای آسیایی بیش از یک میلیارد نفر را در خود سکونت داده اند . پیش بینی میش سود تا سال ۲۰۵۰ ،جمعیت آسیا به بیش از چهار میلیارد نفر برسد که نیمی از آنها در شهر ها سکونت خواهند یافته .

پسماند تولید شده توسط این جمعیت روزانه به طور متوسط ،۱۸۰ میلیون تن خواهد بود . با لا رفتن جمعیت و توسعه شهر نشینی به همراه رشد اقتصادی ،افزایش نرخ مصرف در شهرها پیچیده و پر هزینه ساختن مدیریت پسماندها را موجب شده است.امروزه کشورهای توسعه نیافته و در حال توسعه منطقه ، به دلیل ضعف عای مدیریتی در مواجهه با حجم روز افزون پسماندها و نیز ویژگی های متغیر آن با مشکلات زیادی مواجه هستند زیرا با ثروت مند شدن یک شهر ،ترکیب پسماند آن شهر نیز به دلیل مصرف بیشتر کاغذ ،پلاستیک ،بسته بندی ها و مواد تترا پک تغییر می کند . در کشور های توسعه یافته آسیایی نیز ،مدیریت پسماند به دلیل رشد بی رویه جمعیت و اثرات اقتصادی ناشی از آن با مشکلاتی روبرو می باشد.

۸-۲- نقش اقتصاد در مدیریت پسماند:

محدودیت های مالی همواره یکی از موانع اصلی مدیریت صحیح پسماند های جامد شهری می باشد .در حال حاضر مسئولان کشورهای آسیایی از سه روش ،سیستم مستقیم بر اساس حجم پسماند تولیدی ،سیستم غیر مستقیم مالیات املاک بر اساس نرخ مالیات املاک و سیستم متکی بر قبوض آب و برق و بر اساس مساحت ملک و ارزش آن برای تامین بودجه اقدام میکنند.

۸-۳- تولید پسماند و ترکیبات آن :

در دست داشتن اطلاعات دقیق در زمینه تولید پسماند و نیز آنالیز فیزیکی آن به ارزیابی سیستم مدیریت موجود و تصمیم گیری مالی وقانونی ،علیرغم اینکه مقدار پسماند جمع آوری شده همواره بسیار کمتر از پسماند تولید شده است ،بسیار حایز اهمیت میباشد .

برخی از کشور های آسیایی همچون ژاپن و کره جنوبی در حال ورود به سیستم جدید مدیریت پسماند می باشند . در این کشورها سطح درآمد ساکنان افزایش چشمگیری داشته است و در نتیجه نوع و مقدار پسماند تولیدی در این کشور ها مشابه کشور های اروپایی شده است . از این رو میتوان گفت تفاوت فاحشی بین نوع و محتوای این مشکل در کشور های صنعتی توسعه یافته و کشور های در حال توسعه وجود دارد .

به نحوی که در کشورهای صنعتی به دلیل سطح اقتصادی بالاتر مقدار پسماند تولیدی توسط هر شخص بیش از یک کیلو گرم در روز است . حال آنکه این رقم در کشور های در حال توسعه به دلیل سطح اقتصادی پایین تر ،به طور متوسط ۵/۰ کیلو گرم در روز به ازای هر نفر است.

میزان کاغذ و پلاستیک در کشورهای توسعه یافته به مراتب بیشتر از سایر کشور ها است . اما مقدار پسماندهای آلی در کشورهای در حال توسعه رو به توسعه بیشتر میباشد.

بعلاوه ارزش حرارتی پسماندها در کشور های توسعه یافته بیشتر است و از این رو انتخاب گزینه استفاده از زباله -سوزبه جای دفن ،در سیستم مدیریتی اینگو نه کشورها به لحاظ مسایل بازیافت انرژی میتواند گزینه مناسبی محسوب گردد.

با این حال در کشور های در حال توسعه به دلیل میزان بالای مواد آلی و ارزش حرارتی پایین پسماندها ،

استفاده از زباله سوزها از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه نمی باشد. در چنین شرایطی دفع بیولوژیکی پسماند ها از طریق کمپوست یا هضم بی هوازی مناسبتر به نظر می رسد .زیرا در هنگام انتخاب شیوه پردازش پسماند ها، آنالیز فیزیکی پسماند ، ارزیابی اقتصادی ، اثرات زیست محیطی ، رضایت مندی عموم و محصولات فرعی تولیدی از پردازش باید در نظر گرفته شود.

۸-۴- مدیریت پسماند در کشور های توسعه نیافته :

در کشور های توسعه نیافته ،جمع آوری پسماند ها اغلب بسیار نا کار آمد بوده و میزان جمع آوری پسماندها در این کشورها تقریبا معادل ۳۰ تا ۷۰ درصد است. جمع آوری و دفع نا مناسب پسماند ها منجر به مشاهده زباله در کنار جاده ها ،اطراف سطل های زباله و نیز گرفتگی زهکش ها و جویها ی واقع در خیابانها میگردد.

۸-۵- مدیریت پسماند در کشور های در حال توسعه:

بسیاری از کشورها همچون فیلیپین و اندونزی در حال تدوین سیاستهای زیست محیطی در جهت مدیریت مناسب پسماندها می باشند در حالی که در اعمال و اجرای این سیاست ها همچنان مشکلات قابل توجهی وجود دارد .

دفع پسماند ها در این کشورها از طریق دفع کنترل شده و یا بعضا مراکز دفن مهندسی است . استفاده از کمپوست و بازیافت در این کشورها رو به افزایش است . همچنین استفاده از زباله سوز نیز در بیمارستانهای این کشور ها رایج است.

در بسیاری از موارد جمع آوری به صورت تفکیک از مبدا و بازیافت می باشد. بازیافت در کشورهای در حال توسعه در حال رشد می باشد اما اغلب پسماند های قابل بازیافت جمع آوری شده به دلیل کثیفی و اختلاط از کیفیت خوبی بر خوردار نمی باشد.(مجله مدیریت پسماند،طهوریان)

۸-۶- مدیریت پسماند در کشور های توسعه یافته :

در شهر های کوچک واقع در کشورهای توسعه یافته ،مشارکت شهروندان در امر بازیافت و استفاده مجدد از پسماندها با هدف کاهش میزان پسماند از طریق سیاستهای محلی به حد اکثر خود رسیده است .

علیرغم حجم بالای پسماند در این کشور ها ،مدیریت پسماندها به نحو مطلوبی انجام می گیرد به طوری که نرخ جمع آوری در کشورهای توسعه یافته معادل ۱۰۰در صد بوده و حد اکثر پسماندها از طریق سوزاندن در زباله سوزها دفع می گردد. اکثر زباله سوزهای مخصوص پسماندهای جامد شهری موجود در جهان در کشور های توسعه یافته آسیا قرار دارد.(مدیریت پسماند ،طهوریان)

۹- ضرورت مدیریت بهینه پسماند در کشور:

در حال حاضر روزانه بیش از ۴۸۰۰۰تن پسماند در شهر ها و روستا های کشور تولید می شود که از این میزان در حدود ۳۷۳۶۰ تن شهری و ما بقی روستایی می باشد. سالانه مقدار قابل تو جهی ازمواد قابل بازیافت مانند کاعذ و پلاستیک در دل خاک مدفون می شوند ، در صورتی که پسماند های عادی پردازش شوند ، حدود ۷۱ در صد آن قابل بازیافت می باشد و حدود ۲۵در صد آن قابل استفاده در سیستم های RDFو REJECT سوز میباشد و میزان بسیار کمی به محل دفن انتقال خواهد یافت.(سازمان شهرداریها)

تهیه و ارسال توسط : فهیمه حیدری دلگرم

زیر نظر  آقای  دکتر غلامرضا لطیفی