شبکه معابر شهر

تعریف راه و خیابان در آئین نامه راههای شهری ـ بخش مبانی (وزارت مسکن وشهرسازی، ۱۳۷۴) چنین آمده است:‌ « مجموعه‌ای است که برای عبور وسایل نقلیه موتوری، دوچرخه و پیاده ساخته میشود. به راه در داخل آبادانیها، خیابان نیز اطلاق می شود، مگر در مورد راههایی که عملکرد برون شهری دارند ولی از داخل این مناطق میگذرند (راههای شریانی درجه ۱) که اطلاق خیابان به آنها معمول نیست.»

از نظر نحوه تعیین مشخصات هندسی، راههای شهری به سه گروه کلی متمایز از یکدیگر طبقه‌بندی میشوند که عمدتاً با توجه به نقش آنها تعریف میشوند :

۱٫راههای شریانی درجه ۱٫
۲٫شریانی درجه ۲٫
۳٫خیابانهای محلی.

راههای شهری شش نقش اصلی برعهده دارند که عبارتند از :

۱٫فراهم آوردن امکان جابجایی برای وسایل نقلیه موتوری (نقش جابجایی(.
۲٫فراهم آوردن امکان دسترسی وسایل نقلیه موتوری به بناها و تأسیسات (نقش دسترسی(.
۳٫ایجاد بستری برای ارتباطات اجتماعی نظیر کار، گردش، بازی و ملاقات (نقش اجتماعی(.
۴٫شکل دادن به ساختار معماری) نقش معماری شهری(.
۵٫تأثیر در آب و هوای محیط اطراف راه (نقش تأثیرات آب و هوایی(.
۶٫تأثیر در اقتصاد شهر) نقش اقتصادی(.

از شش نقش فوق الذکر، سه نقش جابجایی، دسترسی و اجتماعی، معیارهای اصلی طبقه‌بندی راههای شهری‌اند به طوری که :
در راههای شریانی درجه ۱، جابجایی تنها نقش اصلی است و نقشهای دسترسی و اجتماعی به نفع آنها تنظیم میشوند.
در راههای شریانی درجه ۲، نقشهای جابجایی و دسترسی هر دو اصلی است و نقش اجتماعی راه به نفع این دو نقش تنظیم میشود.
در خیابانهای محلی، هر سه نقش جابجایی، دسترسی و اجتماعی اصلی‌اند و به آنها توجه یکسان میشود. از آنجا که بطور طبیعی غلبه با وسایل نقلیه موتوری است، رعایت نقش اجتماعی ایجاد میکند که سرعت و حجم ترافیک موتوری به شدت تحت نظر گرفته شود.
با توجه به نقش راهها، راه شریانی درجه۱، راهی است که در طراحی و بهره‌برداری از آن به جابجایی وسایل نقلیه موتوری برتری داده شود. برای رعایت این برتری ، دسترسی وسایل نقلیه موتوری و همچنین عبور پیاده‌ها از عرض راه تنظیم میشود.

راههای شریانی درجه ۱، ارتباط با شبکه راههای برون شهری را تأمین می کنند. با اعمال درجات مختلفی در کنترل دسترسی ،راههای شریانی درجه ۱ به آزاد راه ، بزرگراه و راه عبوری دسته بندی میشوند :
آزاد راه، راهی است که در تمام طول آن ، ترافیک دو طرف به طور فیزیکی از یکدیگر جداست و جریان ترافیک در آن بدون وقفه (آزاد) است و تقاطع همسطح در آن وجود ندارد.
بزرگراه ، راهی است که ترافیک دو طرف آن به طور فیزیکی از یکدیگر جداست و در طولهای قابل ملاحظه ای از آن میتوان جریان ترافیک را پیوسته فرض کرد. بزرگراه میتواند معدودی تقاطع همسطح داشته باشد، به شرطی که فاصله تقاطع ها از یکدیگر زیاد (بیش از حدود ۵/۲ کیلومتر) باشد.

راه عبوری ادامه راههای برون شهری دو طرفه در داخل شهرهای معمولاً کوچک و متوسط یا روستاهاست، به شرط آنکه عملکرد عبوری آنها در داخل شهر یا روستا نیز حفظ شود. فاصله تقاطعهای همسطح راه عبوری از یکدیگر کمتر از حدود ۵/۲ کیلومتر نیست.
راه شریانی درجه ۲ ، راهی است که در طراحی و بهره برداری از آن، به جابجایی و دسترسی وسایل نقلیه موتوری برتری داده میشود. برای رعایت این برتری، حرکت پیاده‌ها از عرض خیابان کنترل میشود. راههای شریانی درجه ۲ دارای عملکرد درون شهری‌اند و شبکه اصلی راههای درون شهری را تشکیل میدهند.
خیابان محلی، خیابانی است که در طراحی و بهره‌برداری از آن، نیازهای وسایل نقلیه موتوری، دوچرخه سوار و پیاده با اهمیت یکسان رعایت می شود. برای رعایت حال پیاده و دوچرخه سوار، سرعت وسایل نقلیه موتوری در این خیابانها، پائین نگه داشته می شود.

منبع : دانشنامه رشد