نگاهی به بنای سلیمانیه کرج

کاخ سلیمانیه کرج از یادگارهای دوران قاجار و یکی از معدود آثار ثبت شده فرهنگی و تاریخی شهرستان کرج است که در محدوده مرکزی شهر و در داخل دانشکده کشاورزی کرج واقع شده است. این کاخ در کنار دیه کرج و به دستور سلیمان میرزا فرزند فتحعلی شاه قاجار ساخته شد. ساخت این کاخ در این منطقه از سه جهت قابل بررسی و توجه است؛ ابتدا آنکه جلگه خوش آب و هوای کرج ییلاق و اتراق گاهی امن و زیبا را برای خانواده سلطنتی فراهم می ساخته که علاوه بر دوری از هیاهوی پایتخت، به فاصله بسیار کمی در حدود یک روز راه از آن واقع می شد. دوم آنکه استقرار آن بر سه راهی کهن مازندران، ری و طالقان و همچنین بر سر راه آذربایجان که خاستگاه ایل قاجار بوده، موقعیتی کاملا استراتژیک برای سفر های مکرر خاندان سلطنتی به غرب داشته است و در نهایت آنکه ساخت این کاخ بر سر راه آذربایجان، در دوران سلطنت فتحعلی شاه قاجار صورت گرفته که از جمله پرتنش ترین ایام حکومت قاجاریه بوده و با درگیری ها و مشکلات حاد و عدیده ای، خصوصا در غرب کشور و منطقه آذربایجان توام بوده است.
کاخ سلیمانیه به همراه باغ مقابل خود و همچنین ردیف ساختمان های ملازمین موکب شاهی تشکیل مجموعه حکومتی واقامتی کوچک و بسیار زیبایی را می داده است که متاسفانه در حال حاضر ردیف ساختمان های ملازمین در طرح های توسعه دانشکده کشاورزی از بین رفته و کاخ سلیمانیه و باغ کوچک آن تنها مانده اند!
ساختمان کاخ سلیمانیه بنایی است آجری، متقارن و کشیده به نسبت ۵ به یک باسقف شیروانی و دارای تمامی مشخصه ها و مولفه های سبک معماری دوران قاجار که می توان آن را از جمله ساده ترین، زیباترین و با احساس ترین ساختمان های دوران خود دانست. تالارها، ارسی ها، نقاشی ها، آیینه کاری ها، قوس های نیم دایره نما، سقف شیروانی، تناسبات نما و نقشه، دواشکوبه بودن آن، همگی از جمله خصوصیات بارز کاخ سلیمانیه بوده که در ترکیب نهایی و بسیار ساده خود و در کنار مجموعه ساختمان ها و باغ پیرامونی، منجر به شکل گیری ساختمانی دوست داشتنی، با هویت و صمیمی شده است. این ساختمان از آجر و خشت با تیر ها و مهاربندهای چوبی ساخته شده است. تالارها و فضاهای داخلی از انواع تزئینات، شامل نقاشی های دیواری بزرگ و آینه کاری ها با سقف چوبی و همچنین تزئینات گچی اندود شده و نمای بیرونی ساختمان از قاب های آجری جرزها با اندود گچ و خاک و اندکی نقش و نگار.
در حال حاضر این ساختمان در محدوده دانشکده کشاورزی کرج واقع شده و سالهاست به حالت متروک، فراموش و رها شده است. قابل ذکر است این بنا به علت قرارگرفتن در کنار مدرسه منسوب به دانشکده کشاورزی، سالها مورد تردد و عبور و مرور دانش آموزان قرار داشته و تزئینات و شیشه های الوان آن بازیچه سنگ پرانی های آنان شده و به همین دلیل آسیب های فراوانی دیده است و تنها پس از این دوره، چند سالی با انجام عملیات حفاظتی شامل دیوار کشی و نصب پرده های سراسری روی نما وهمچنین انجام عملیات مرمتی، سعی در حفظ و احیای آن شد و پس از آن نیز هر از چندی با انجام مختصری از فعالیت های مرمتی این داستان ادامه دارد که این همه برای حفظ و نگهداری آن چندان کافی و موثر به نظر نمی رسد.
ساختمان کاخ دارای دو اشکوب است؛ طبقه همکف حدودا به صورت پیلوتی های امروزی و به منظور قرارگیری برخی از فضاهای خدماتی کاخ در نظر گرفته شده و طبقه دوم که از طریق دو راه پله در دو سوی ساختمان قابل دسترسی است، شامل تالار مرکزی بزرگ و اتاق های دو سوی آن که به منظور اطاق های استراحت در نظر گرفته شده، است. از جمله نکات بسیار جالب در این بنا برون گرایی محض این بنا است، به طوری که پنجره های بسیار بزرگ و کم عرض ساختمان باعث شده است فضاها از دو سوی به محوطه بیرونی چشم اندازی وسیع داشته باشند و همچنین در تمام ساعات روز نور گیری کنند که این امر خود باعث شده فضاهای داخلی مملواز نور و روشنایی شوند.
تمامی اجزا و عناصر ساختمان شامل فضاها و نما، جرزها و پله ها، نسبت به محور میانی بنا متقارن بوده و ساختار بسیار ساده ای دارد. این امر با توجه به کشیدگی و عمق کم فضاها، فضایی بسیار روشن، شفاف و سبک را در ادامه باغ های زیبای مقابل آفریده است.
بنای کاخ سلیمانیه از آثار با ارزش دوران قاجار بوده و با توجه به پایتختی تهران از جمله اولین نقاط توجه و عامل رشد و شکوفایی شهر کرج به شمار می آید به طوری که در اواخر دوران قاجار تاسیس مدرسه فلاحت در کرج و کمی بعد از آن احداث ساختمان اولیه دانشکده کشاورزی در جوار کاخ سلیمانیه که در حال حاضر ساختمان موزه تاکسیدرمی منحصر به فرد دانشکده کشاورزی است، گواه این مدعاست.
در حال حاضر آنچه از معماری دوران قاجار معروف و قابل استناد است، همگی در تهران و در مجموعه کاخ های حکومتی و محدوده ارگ قدیم و عمارت های شمیرانات محدود می شود و کمتر از ابنیه دیگری که در این دوره ساخته شده و واجد تمامی خصوصیات و ویژگی های سبک التقاطی و ترکیبی معماری ایران و غرب است، به چشم می خورد. جای آن دارد که با توجه و حفظ بنای ارزشمند کاخ سلیمانیه و معرفی آن به جامعه متخصص و همچنین شهر و شهروندان، از یکی از آثار ممتاز و زیبای این سرزمین پاسداری شود.

توسط: مهدی افشاراصل