مقدمه ای برآمــــاردرحمل و نقل درون شهری(۲)

۵-۱-۴ روش های انجام مشاهده(گرد آوری اطلاعات ) در تمام شماری ها:

روش های الکترونیکی (نصب علائمی در نقاط قابل رصد در وسیله نقلیه و رصد آن از طریق امواج ماهواره ای یا زمینی و در نتیجه شمارش وسایل نقلیه ای که از نقاط معینی عبور میکنند.)

روش های مکانیکی ( نصب وسایلی درروی زمین ودر نقاطی معین و شمارش وسایل نقلیه مختلف ، هنگام عبور از روی آن.)

روش های دستی ( گماردن افرادی در نقاطی معین و شمارش وسایل نقلیه ای که از نقاط مزبور عبورمیکنند.)

۵-۲ نمونه گیری

آمارگیری های نمونه ای ، بر خلاف تمام شماری ها ، محدودیتی در مورد اهداف ندارند و هر اطلاعی از این طریق قابل گرد آوری است . به ویژه، کلیه اطلاعاتی که در تمام شماری ، قابل حصول نبوده است ، در این مرحله می تواند مطرح شود.

۵-۲-۱ هدف ،

آمار گیری از حمل و نقل شهری مثل سایر حمل ونقل ها معمولاً چند هدف عمده را دنبال می کند:

شناخت مبدأ و مقصد سفر ها ، مسیر، تناوب و چند مرحله بودن آن ها

شناخت دلیل انجام مسافرت ( مثل رفتن به محل کار یا تحصیل ، خرید روزانه یا موردی ، دیدار اقوام و …)

شناخت صفات و ویژگی های مسافران ( مثل سن ، جنس ، وضع فعّالیت اقتصادی ، شغل و …)

۵-۲-۲ واحد یا واحدهای نمونه گیری ،

در آمارگیریهای مورد بحث ، با توجه به اهداف یاد شده بالا ، چند واحد نمونه گیری را می توان در نظرداشت:

نمونه گیری از دوره های زمانی ، از آن جا که حجم و احتمالاً شکل و محتوای مسافرتهای درون شهری در ساعات مختلف روز ، در روز های مختلف هفته یا ماه و حتی بعضاً در ماه های مختلف سال متفاوت است ، انتخاب تصادفی ساعات مختلف روز یا روز های مختلف سال موجب خواهد شد که برای نیل به سطح معین یا قابل قبولی از دقت ، حجم بزرگی از نمونه انتخاب شود و تعداد زیادی مشاهده به عمل آید که نهایتا منجر به افزایش زیاد و غیر ضروری هزینه های آمارگیری خواهد شد. برای احتراز از این تبعات نامطلوب لازم است هفته ها ( ماهها) ی مختلف سال ، روز های مختلف هفته (ماه) و سر انجام ساعات مختلف روز به گونه ای طبقه بندی شوند و سپس از هر طبقه یک نمونه کوچک انتخاب و مورد مشاهده و آمارگیری قرار گیرد. در این مرحله استفاده از تمامی اطلاعات موجود ، حتی اگر فاقد دقت بالا هم باشند بسیار ضروری و مهم است و هر چقدر طبقه بندی های یاد شده کاملتر و مناسب تر انجام شود ، حجم نمونه و در نتیجه هزینه آمار گیری کاهش و دقّت نتایج افزایش خواهد یافت.

نمونه گیری از وسیله نقلیه ، وسایل نتلیه را می توان مثلاً به اتوبوس ، مینی بوس ، انواع سواری ، موتور سیکلت و دوچرخه تقسیم و از هر کدام در صد معینی را به نمونه انتخاب کرد و مورد آمارگیری قرار داد.

نکته مهم ، اگر علاوه بر میانگین ها و نسبت ها ، بر آورد مجموع اندازه ها ( مثل تعداد مسافران جابجا شده و…) نیز جزو اهداف آمارگیری باشد، انجام تردد شماری از انواع مختلف وسایل نقلیه نیزضرورت خواهد داشت.

نمونه گیری از سرنشینان وسایل نقلیه ، هرچند نمونه گیری از سرنشینان دوچرخه ، موتور سیکلت و حتی در مواردی خودرو های سواری موضوعیت ندارد ، اما در مورد وسایل نقلیه بزرگتر مثل اتوبوس و مینی بوس ، می توان به منظور صرفه جویی در وقت ، با انتخاب نمونه از سرنشینان، اطلاعات مورد نظر را از آنان کسب کرد. در این صورت رعایت حد اقل دو اصل تصادفی بودن و اعمال یک نسبت نمونه گیری ثابت در مورد کلیه خودروها ضروری است ، مگر آن که سیستم نمونه گیری الزامات دیگری را ایجاب کند.

نمونه گیری از خانوارها، در مواردی که چارچوب نمونه گیری مناسبی وجود ندارد ، یا بنابر هدف و ماهیت اطلاعات مورد نظر،یا به هر دلیل دیگری انتخاب مستقیم نمونه از واحد های آماری جامعه هدف میسر نیست ، میتوان از خانوار به عنوان واحد نمونه گیری استفاده کرد.

۵-۲-۳ تعمیم یافته های نمونه ای به کل جامعه ، چنانچه شرایط انتخاب تصادفی و نیز احتمال انتخاب مساوی (یا معین) برای کلیه واحد های نمونه گیری رعایت شده باشد،می توان با استفاده از دو دستور کلی شماره ۳ یا ۴ نتایج نمونه ای را به کل جامعه تعمیم داد. ( به دستور های مزبور مراجعه شود)

۵-۳ استقرار نظام آمار ثبتی

اطلاعاتی که از طریق نظام ثبتی حاصل میشود – اگر با رعایت اصول و مبانی لازم همراه باشد – مزایای قابل ملاحظه ای نسبت به سایر آمار ها دارد که به شرح ذیل قابل تلخیص است :

۵-۳-۱ مزایای استفاده از نظام ثبتی آمار

صرفه جویی در زمان

صرفه جویی در منابع (انسانی ، مالی‌ و..)

برخورداری از کیفیت بهتر ( کنترل منابع خطا)

۵-۳-۲ پیش نیاز

نظام آمارهای ثبتی بستگی زیادی به گونه های حمل و نقل رایج در شهر دارد و از آ ن به شدت تأثیر میپذیرد. به همین دلیل، قبل از پرداختن به آن لازم است ” مد ” های مختلف حمل و نقل شهری مورد بررسی قرار گیرد.

۵-۳-۴مد های جدید حمل و نقل درون شهری

مشکلات ناشی از افزایش استفاده از وسایل نقلیه موتوری به ویژه در حمل و نقل شهری ، تبعات نامطلوبی مثل انبوهی حجم ترافیک ، کندی حرکت ، آلودگی محیط زیست و… را به دنبال داشته است که در مجموع ، سلامت جسمی و روانی زندگی شهری را به شدت تهدید میکند .

مدیران شهری برای مقابله با این شرایط ، در جستجوی روش های سالم تر حمل ونقل شهری سرانجام استفاده از دوچرخه ، و در فواصل کوتاه تر ،پیاده رفتن را توصیه کرده اند. استفاده از دو چرخه ، یا سفر های پیاده در حمل و نقل شهری ، هرچند در ایران پدپده نوینی به شمار می آید ، اما در سایر کشورها – که ظاهراً قبل از ایران به مشکلات حمل و نقل شهری برخورد کرده اند – سابقه ای طولانی تر دارد.

۵-۳-۵ سابقه استفاده از دو چرخه در حمل و نقل شهری،

هرچند اتوپیای استفاده از دوچرخه ، آن هم به صورت مجانی ، در اروپا شکل گرفت واولین بار درسال ۱۹۶۶( ۴۲ سال پیش ) در آمستردام عملی شد، اما ضرورت استفاده از این شیوه حمل و نقل و نیز انجام سفر های پیاده درون شهری به سرعت به سراسر جهان سرایت کرده است و در حال حاضر کشور های آسیایی نیز به این شیوه ها روی آورده اند. به عنوان مثال ، میتوان به استرالیا اشاره کرد . شهرداری ملبورن تصمیم دارد تا طی یک برنامه کوتاه مدت ، استفاده از دوچرخه را به عنوان یک وسیله نقلیه درون شهری ترویج کند و شهرداری سیدنی بر آن است که تا سال ۲۰۱۷ میلادی ، سهم دوچرخه در حمل و نقل درون شهری‌ را از ۲ درصد به ۱۰ درصد افزایش دهد. در تهران نیز استفاده از این وسیله به طور منطقه ای و محدود شروع شده است.

ملاحظه میشود که استفاده از دوچرخه در حمل و نقل شهری رو به افزایش است . بنابر این برای ادامه بحث و پرداختن به ” استقرار نظام آمار های ثبتی در حمل و نقل شهری ، بی مناسبت نیست که سیستم مزبور برپایه استفاده از دوچرخه های شهری تعریف و تشریح شود . به این ترتیب، ضمن آن که روش های مطروحه رو به سوی آینده خواهند داشت و از عمر بیشتری بر خوردار خواهند بود، در عین حال در سایر موارد نیز، به عنوان الگو قابل استفاده خواهند بود.

۵-۳-۶ روش کار

تقریباً در تمامی شهرهایی که استفاده از دوچرخه در حمل و نقل شهری رایج شده است ، روش کار به صورت ذیل است:

تدارک ایستگاه هایی‌ برای استقرار دوچرخه ها. در این ایستگاه ها با استفاده از پایه های مناسب، دو چرخه ها در محل ، ثابت و قفل شده اند. تعداد این ایستگاه ها و توزیع آن ها در شهر به گونه ای است که دسترسی به یکی از آنها در هر نقطه شهر با اندکی پیاده روی عملی خواهد بود و در کلیه ایستگاه ها همواره دوچرخه آماده استفاده وجود دارد. مثلاً در شهر پاریس ، تعداد ۲۱۶۰۰ دستگاه دوچرخه در ۱۴۰۰ ایستگاه توزیع شده است به طوری که فاصله دو ایستگاه مجاور از ۲۵۰ متر تجاوز نمیکند.

مراجعه کنند گان با وارد کردن کارت – کارت ویژه ای که قبلاً تهیه کرده اند – در محل کارت خوان دوچرخه را از قفل خارج میکنند و مورد استفاده قرار میدهند.

پس از رسیدن به مقصد ، دوچرخه را به نزدیک ترین ایستگاه میبرند ،در محل مستقر و با استفاده از همان کارت آن را قفل می کنند.

۵-۳-۷ فعالیت های لازم برای‌ استقرار نظام آمار ثبتی:

برای استقرار یک نظام آمار ثبتی فعالیت های ذیل لازم است :

شناخت سازمان تولید کننده اطلاع:

تشکیلات

گردش کار

فعالیت/فعالیتهایی‌ که به تولید اطلاع/ اطلاعات مورد نظر منجر میشود

زمان و مکان مناسب برای ثبت اطلاع

۲٫ تعیین و تعریف پدیده / پدیده های‌ مورد نظر

۳٫ گنجاندن اقلام مورد نظر در فرآیند کار

۴٫ محل مناسب برای ” تولد ” اطلاع

۵٫ مسیر حرکت اطلاع و روش تجمیع

۶٫ جداول خروجی

۷٫ دستورالعمل جدول گیری

۸٫ برنامه ماشینی

۵-۳-۸ طرح یک نمونه ساده:

با توجه به “گردش کار”ی که در مورد استفاده از دوچرخه گفته شد و با رعایت فعالیت های لازم برای استقرار یک نظام تولید آمار به روش ثبتی ، با کمک یکدیگر به برقراری این نظام خواهیم پرداخت :

(در این مرحله فرصتی لازم است تا شرکت کنندگان نیز در این مورد فکر و کار کنند ونتیجه کار آنان با توجه به الگویی که مدرس ارائه می دهد، توسط خود آنان مورد بررسی وکنترل قرار گیرد)

شناخت سازمان تولید کننده اطلاع (بند های ۱ ، ۱-۱ تا ۱-۴) (بحث و بررسی)

تعیین و تعریف پدیده های مورد نظر ( بند۲ )

تعریف جامعه آماری با توجه به گردش کار بالا(بحث در مورد محدودیت های ناشی از این تعریف )

محل شروع سفر

محل خاتمه سفر

زمان شروع سفر

زمان خاتمه سفر

مشخصات فرد استفاده کننده ( سن ، جنس ، سواد و تحصیلات ،وضع فعالیت اقتصادی ، شغل ، آدرس محل سکونت ، آدرس محل کار و…)

تناوب رفت و آمد در یک مسیر

…

…

…

۳٫ گنجاندن اقلام مورد نظر در فرآیند کار(بند ۳)

با توجه به عملکرد سازمان ارائه دهنده خدمات و نیز مقررات استفاده از خدمات ، اطلاعات مورد نظر را در دو فایل می توان جستجو کرد.

۳-۱ در کارت و به هنگام صدور آن ( در این مرحله می توان علاوه بر اطلاعات فردی ، اطلاعات دیگری نظیر افراد استفاده کننده از کارت را نیز درج کرد)

۳-۲ در محل ایستگاه شروع و خاتمه سفر (توضیح )

۴٫ محل مناسب برای تولد اطلاع ( بند۴)

هرچند با استفاده از ابزار ها و شیوه ها ی متفاوت می توان مسیر حرکت دوچرخه را رد جویی کرد (در نظر است در سیدنی از این روش، یعنی نصب بارکد های قابل رد یابی ‌ در دو چرخه ، استفاده شود) ولی به منظور رعایت جنبه های عملی ، فعلاً توصیه می شود که اطلاعات مورد نظر به صورت ساده تر و در محل ایستگاه شروع و خاتمه سفر اطلاعات مربوط به استفاده کننده ( بحث شود) ثبت شود. البته اگر از شیوه های رد یابی ماهواره ای صرفنظر شود ، روش پیشنهادی شاید تنها آلترناتیو باشد. اما در عین حال نباید محدودیت ها و اریبی های ناشی از آن را فراموش کرد.

۵ . مسیر حرکت اطلاع و روش تجمیع

با توجه به گردش کار ، در هر ایستگاه ، اطلاعات به یک مرکز رایانه ای که به عنوان یک ایستگاه از یک شبکه LAN عمل میکند منتقل و سپس به ایستگاه مرکزی ترانسفر خواهد شد. بنابراین ایستگاه مرکزی مزبور می تواند در مقاطع زمانی مورد نظر ، خروجی های تعیین شده ای را به دست دهد.

۶٫ جداول خروجی

در طراحی جداول خروجی (یا به اصطلاح اهل فن، جداول نهایی) ، به لحاظ نظری میتوان از تقاطع هر دو صفت مورد بررسی ، یک جدول دو بعدی طراحی کرد. یا حتی میتوان کلیه اطلاعات را به صورت یک فایل واحد ارائه کرد. اما روشن است که با طراحی جداول مناسب ،کار آیی اطلاعات افزایش خواهد یافت. منظور از جداول مناسب ، جداولی است که از تقاطع دو یا چند (معمولا نه بیشتر چهار یا پنج ) صفت متغیر که با یکدیگر ارتباط دارند ، حاصل میشود.

معمولاً در هر بررسی – بسته به هدفهای برنامه ریزی ها – چند صفت عمده وجود دارد که جزو صفات کلیدی به شمار می آید. از تقاطع این صفات با هر یک از صفات دیگر، جداولی حاصل میشود که معمولاً مفید ، مناسب و پر مراجعه خواهد بود. گنجاندن این گونه جداول در فهرست جداول نهایی‌، کارآیی اطلاعات را افزایش خواهد داد. در نظام پیشنهادی ، زمان انجام سفر،محل ایستگاه مبدأ و نیز محل ایستگاه مقصد ، سن ، جنس و وضع فعالیت اقتصادی افراد را میتوان جزو اقلام کلیدی به شمار آورد.

بر پایه مطالب فوق جداول ذیل به عنوان نمونه طرح شده است . البته جداول نهایی محدود به این تعداد نیست بلکه جداول مزبور صرفاً نمونه ای از جداول مزبور است و طراحی سایر جداول به حضار واگذار میشود.

سید مصطفی حسینی