محرومیت اجتماعی و حمل و نقل

محرومیت اجتماعی را می‌توان به منزله روندی توصیف کرد که از طریق آن افراد، گروه‌ها و اجتماعات به گونه‌ای فزاینده از شرکت در بازار کار، دستیابی به خدمات بهداشتی، تحصیلات و غیره محروم می‌شوند.
محرومیت اجتماعی را می‌توان با مجموعه‌ای از عوامل مانند؛ بیکـاری، مهارت‌های ضعیف، درآمد کم، بی خانمانی، محیطی با جرایم بالا، وضعیت اسفناک بهداشت و فروپاشی خانواده مرتبط دانست.

افراد پیر، شهروندانی با ناتوانی‌های فیزیکی یا ذهنی و اقلیت‌های فرهنگی در معرض عزلت و محرومیت اجتماعی هستند.یـکی از بخش‌هــای اسـاسی برنامه پیوستگی اجتماعی، ایجاد ارتباط مجددشهروندان محروم با ساختارهای اجتماعی و اقتصادی جامعه است. جایی که تحرک هست پیوستگی اجتماعی نیز هست.
توانایی دسترسی (از نظر مکانی) به مشاغل، تحصیلات، خدمات بهداشتی و سایر تسهیلات از عوامل کلیدی پیوستگی اجتماعی است. از نظر بانک جهانی« قابلیت دسترسی» بسیار مهم است؛ نه تنها برای نقـــش آن در تسهیل اشتــغال منظم و ثــابت بــرای امرار معاش بلکه برای نقش آن به عنوان بخشی از سرمایه اجتماعی که روابط اجتماعی را حفظ می‌کند و شبکه‌ای از تمهیدات ایمنی را برای افراد کم درآمد و فقیر در بسیاری از جوامع ایجاد می‌کند.
موانع موجود بر سر راه جابه جایی مکانی عبارتند از : نداشتن آگاهی، فراهم نبودن امکانات، نحوه و قابلیت دسترسی فیزیکی و قیمت نامناسب.
در کل می‌توان گفت کشورهای صنعتی در توسعه امکانات حمل و نقل با هدف تضمین دسترسی همگان به خدمات و تسهیل حمل و نقل موفق بوده‌اند. برای مثال سیستم‌های اطلاع رسانی همزمان واقعی‌، طرح‌های یکپارچه سازی بلیت‌، تسهیلات تعویض شیوه حامل و نقل، استفاده از وسایل نقلیه کف پایین و قابل دسترس و توسعه خدمات بر مبنای تقاضا نمونه‌هایی از ابتکارات برای تسهیل دسترسی همگان است.
در بسیاری از کشورها، برای تسهیل دسـترسـی شـهروندان بــا درآمــد کمــتر، از کرایه‌های امتیازی استفاده می‌شود.
در کشورهای صنعتی یکی از چالش‌های همچنان باقی، تلاش برای گسترش امکانات سفر برای شهروندان محروم جامعه است. تحقیقات نشان می‌دهد که افراد کم درآمد در مقایسه با عموم جمعیت برای رسیدن به محل کار مسافت کوتاه‌تری می پیمایند.
بنابراین جویندگان کار بدون خودرو تمایلی به کار کردن در خارج از محدوده جغرافیایی خود ندارند و بدین ترتیب فرصت‌های شغلی آنها محدود می‌شود. چالش با این موضوع نیازمند دیدگاهی کلی گرایانه است که مشارکت سامانه‌های حمل و نقل عمومی و سیاستگذاران اجتماعی را می‌طلبد.نمونه‌ای مناسب از به‌کار گیری این سیاست‌ها را می‌توان در سیستم حمل و نقل سریع اتوبوس کورتیبا (برزیل) واقع در آمریکای جنوبی دید که از لحاظ بین‌المللی نیز شناخته شده بوده و اغلب به عنوان نمونه‌ای جهانی مطرح می‌شود.
منطقه شهری کورتیبا ۹۵/۲ میلیون سکنه داشته و سیستم حمل و نقل آن مبتنی بر خدمات اتوبوسرانی است. مبلغ کرایه در سراسر شهر یکسان است. طرح جامع که تاریخ آن به سال ۱۹۶۶ بر می‌گردد توسعه شهری و استفاده از اراضی این شهر را سازمان دهی کرده است.
این نوع برنامه‌ریزی منسجم رمز موفقیت توسعه شبکه حمل و نقل است که پیوستگی اجتماعی را نیز در بر می‌گیرد. سایر نمونه‌های موفق در این منطقه عبارتند از: توسعه خط ۴ متروی سائوپائولو که تعدادی از مناطق محروم در حومه سائوپولو را به مناطق کار و اشتغال متصل می‌سازد و طرح متروی کابلی در Medellin کلمبیا نیز با همین هدف ساخته شده است.
این طرح‌ها باعث کاهش شکاف‌های بی‌عدالتی میان مناطق مختلف شهر، بهبود وضعیت «محل سکونت» افراد فقیر شده و نقش مهمی در فقرزدایی دارند. در خصوص توانایی پرداخت کرایه حمل و نقل عمومی، لازم به ذکر است که در تعدادی از شهرها مانند کاراکاس، لیما یا کیتو، نرخ کرایه کمتر از ۲۵/۰ دلار (آمریکا) است.
اما چالش در کشورهای در حال توسعه و آنها که دوره انتقالی را می‌گذرانند بسیار متفاوت است. در شهرهای به سرعت در حال رشد معمولاً جمعیت محروم در حومه‌های دورتر که نرخ کرایه مسکن مناسب‌تر است ساکن می‌شوند. از آن جایی که جمعیت این مناطق در حال رشد برای حرکت و جا به جایی منحصراً متکی بر پیاده‌روی و حمل و نقل عمومی هستند، حمل و نقل عمومی می‌تواند هم در پیوستگی اجتماعی و هم در توسعه اقتصادی (از طریق دسترسی به مشاغل) یاری کند.
چالش کلیدی برای حمل و نقل عمومی، اجرای نقش موثر در برقراری ارتباط میان جمعیت فقیر اطراف شهرها با مناطقی است که فرصت‌های شغلی در آنها قرار دارد.چالش دیگر حمل و نقل عمومی سیاست گذاری برای نرخ کرایه ارزان و مناسب و توجه به سطح کرایه‌ها و یکپارچگی آن برای سامانه‌های مختلف است. آن چه که در همه این گونه موقعیت‌های کاملاً متفاوت و مشترک است، آن است که: حمل و نقل عمومی با فراهم آوردن امکان حرکت برای همه از سیاست‌های پیوستگی اجتماعی پشتیبانی می‌کند.
به منظور توسعه و ایــجاد پیوستگی کامـل اجتماعی لازم است تا چارچوب حمایتی مناسبی برای موسسات حمل و نقل عمومی و بهره‌برداران ایجــاد شود تا امکان مشارکت حاصل شود.
● ارتقای حمل و نقل عمومی
کمیسیون حمل و نقل و زندگی شهری، UITP و اعضایش را برای ارتقای طیف کاربران حمل و نقل عمومی به عنوان بخشی از مبارزه علیه محرومیت اجتماعی دعوت می‌کند. هدف، ایجاد و توسعه چارچوب‌های حمایتی منطقه‌ای و ملی و مشارکت مناسب و کافی میان بخش‌های مختلف است تا به بهره‌برداران و سازمان‌های حمل و نقل عمومی کمک شود که در پیوستگی اجتماعی سهیم شوند.
شدت مشکلات محرومیت اجتماعی و دلایل و پیامدهای آن با توجه به سطح توسعه اقتصادی منطقه یا کشور مورد نظر متغیر است. بنابراین پیوستگی اجتماعی یک مسئله جهانی است که پاسخ‌های محلی متناسب را می‌طلبد. در نتیجه کمیسیون حمل و نقل و زندگی شهری از بخش‌های ناحیه‌ای UITP می‌خواهد که برنامه کاری خود را در سطوح بین المللی، ملی و محلی تهیه کنند.
سازمان‌های ناحیه‌ای UITP باید با اعضای خود برای مفاهیم و روش اجرای برنامه عملیاتی خود هماهنگی لازم را ایجاد کنند.