سیستم BRT بر اساس تعاریف موجود یک روش حمل و نقل سریع انعطاف‌پذیر با عملکرد بالا است که همه اجزای آن از قبیل ایستگاهها، ناوگان، برنامه‌ریزی، سیستم‌های حمل‌ونقل هوشمند به صورت یکپارچه و همسان ترکیب و طراحی شده است.

این سامانه هم انعطاف پذیری سیستم حمل و نقل اتوبوسی و هم سرعت و اطمینان مترو را داراست. به این ترتیب که با وجود ایجاد راههای مختلف برای تسریع حرکت اتوبوس‌های این سامانه مانند تونل، زیرگذر، روگذر و مسیر ویژه یا چراغ‌های راهنمایی هوشمند این اتوبوس‌ها با خطر تصادف بسیار کم روبرو هستند و همچنین به علت آنکه می‌توانند از راه‌های عادی نیز استفاده کنند دارای انعطاف پذیری بالایی هستند.

سامانه اتوبوسرانی سریع تسهیلات فراوانی را مانند کم شدن زمان انتظار مسافران در ایستگاه ها، دریافت بلیت قبل از ورود به ایستگاه و حذف رابطه مستقیم بین راننده و مسافران،  ایمنی و امنیت مسافران به دلیل طراحی خاص ایستگاه ها، اطلاع رسانی دقیق به مسافران در ایستگاه و اتوبوس و سهولت استفاده معلولین جسمی- حرکتی در اختیار شهروندان قرار می دهد. همچنین سیستم اتوبوس تندرو دارای زمان بندی مناسبی است که باعث استفاده بهتر از ظرفیت ناوگان اتوبوسرانی می شود و تخصیص هوشمندانه اتوبوس ها به مسیرها نیز در این سیستم کاهش ازدحام مسافران در ایستگاه ها و افزایش بهره وری اتوبوس ها را به دنبال دارد.البته هزینه کمتر آماده سازی خطوط BRT نسبت به خطوط حمل و نقل ریلی، وجود یک مرکز کنترل واحد که باعث افزایش بهره وری سیستم می شود و امکان بهره برداری ازساختارها و امکانات موجود از ویژگی های دیگر اتوبوس های تندرو است.

استاندارد BRT چهارچوب مشخصی را برای طراحان سیستم، تصمیم‌گیران و نهادهای مرتبط با توسعه حمل‌ونقل پایدار به منظور شناسایی و بکارگیری سیستم‌هایBRT با کیفیت ارائه می‌کند. در نهایت خطوط BRT بر اساس میزان امتیاز کسب شده به سه دسته خطوط طلایی، خطوط نقره‌ای و خطوط برنزی تقسیم می‌شوند. اجرای روش امتیازدهی ارائه شده در این دستورالعمل در سال ۲۰۱۲ به صورت آزمایشی مدنظر قرار گرفته است و پس از آن در صورت نیاز اصلاحات لازم اعمال می‌گردد.

دسته‌بندی خطوط به سه گروه خطوط طلایی، نقره‌ای و برنزی باعث ایجاد معیارهایی بین‌المللی به منظور شناسایی اقدامات و تجارب موفق در زمینه احداث خطوطBRT خواهد بود. مولفه‌ها و اجزای سیستم‌هایBRT موفق که در این استاندارد مورد شناسایی و بررسی قرار گرفته است، اثرات مثبتی در زمینه‌های متنوعی از جمله ارتقاء سطح کیفی سرویس‌دهی و میزان استفاده از سیستم را در پی خواهد داشت.

با توجه به اینکه اقداماتی که در این استاندارد مشمول اخذ امتیاز تلقی می‌گردند از جنبه‌های مختلفی مورد ارزیابی قرار گرفته است، لذا اخذ امتیاز مترادف با بهبود عملکرد یک سیستم خواهد بود. امتیازها صرفاً به خصوصیاتی از طراحی یک سیستم که بطور کلی منجر به بهبود سطح عملکرد و کیفیت سرویس‌دهی یا کاهش اثرات منفی محیطی و ترافیکی آن گردد اعطا می‌شود. معیارهای اصلی که باید به منظور تعیین میزان امتیاز یک سیستم در نظر گرفته شود عبارتند از:

· امتیازات باید به عنوان شاخصی از کیفیت بالای سرویس‌دهی به مسافران باشد. (مانند سرعت، راحتی، ظرفیت و …)

· وجود اجماع میان کارشناسانBRT در خصوص اینکه چه اقداماتی بیانگر تجارب موفق‌تر در زمینه برنامه‌ریزی، طراحی و اجرای خطوط بوده است و اثر بیشتری در بهبود عملکرد داشته است.

· نحوه وزن‌دهی و امتیازدهی باید به شکلی ساده و منعطف بوده و برای طیف وسیعی از سیستم‌هایBRT که دارای ویژگیهای متفاوت هستند قابل کاربرد باشد.(تفاوت در حجم جابجایی مسافر، تنوع در سایز سیستم اعم از سیستم‌های کوچک و بزرگ)

· مبنای امتیازدهی باید به گونه‌ای شفاف و واضح بوده و نیازمند اطلاعات و متغیرهایی که بدست‌آوردن یا اندازه‌گیری آنها مشکل و پیچیده است نباشد.

استاندارد BRT بر خصوصیاتی از سیستم که بر عملکرد مطلوب آن تاثیر قابل توجهی داشته و به سادگی قابل مشاهده و ارزیابی باشند تمرکز دارد. به همین دلیل بیش از آنکه شاخص‌ها و اندازه‌گیری‌های عملکرد سیستم مدنظر قرار گیرد، روش‌ها و مکانیزم‌های قابل اطمینان و منصفانه برای شناسایی سطح کیفیت در خطوط مختلفBRT مدنظر قرار گرفته است. دلایل اصلی اتخاذ چنین رویکردی عبارتند از:

· قابلیت ارزیابی سیستم‌های موجود و سیستم‌های در حال مطالعه و برنامه‌ریزی: یکی از اهداف استانداردBRT ارائه راهنمایی به سیستم‌های در حال برنامه‌ریزی و طراحی قبل از فاز بهره‌برداری و اجرای آنها است. ابزار امتیازدهی بکارگرفته شده هم برای سیستم‌های در حال بهره‌برداری و هم برای سیستم‌هایی که هنوز در فاز برنامه‌ریزی هستند قابل استفاده است.

· نبود اطلاعات جامع مناسب یا بالابودن هزینه دستیابی به آن: اگرچه زمان سفر مبدا-مقصد و نیز هزینه شاخص‌های مناسبی برای ارزیابی عملکرد و شناخت میزان اثربخشی یک سیستم می‌تواند باشد، اما جمع آوری این اطلاعات معمولاً مشکل، پرهزینه و توام با صرف زمان زیادی می‌باشد و اطمینان از صحت آن نیز تقریباً غیرممکن است.

· شاخص‌های عملکردی بعضاً می‌توانند منجر به ایجاد اثرات منفی و گمراه کننده گردند: برخی از شاخص‌های عملکردی که به سادگی نیز قابل برداشت هستند هنگامی که به تنهایی مدنظر قرار گیرند ممکن است دارای اثرات منفی نیز باشند. به عنوان مثال در ایالات متحده افزایش سرعت عملکردی اتوبوس‌ها در نتیجه حذف برخی از ایستگاه‌های طول مسیر محقق شده است. هرچند این کار در برخی موارد دارای توجیه می‌باشد، اما می‌تواند منجر به افزایش مسافت پیاده‌روی مسافران نیز گردد. لذا اعطای امتیاز صرفاً به شاخص بالاتر بودن سرعت می‌تواند به اشتباه منجر به تشویق برنامه‌ریزان و طراحان سیستم به حذف برخی ایستگاه‌های طول مسیر گردد.

۲- مشخصات و خصوصیات خطوط BRT در دنیا

سال‌های زیادی است که در کشورهای مختلف از روش‌های متفاوتی برای افزایش کیفیت و سرعت خدمات اتوبوس‌ها استفاده می‌شود. امروزه یکی از راه حل هایی که در مقابل مشکلات فوق در اکثر شهرهای دنیا اعمال می شود، تاکید بر سیاست توسعه حمل و نقل همگانی می باشد که در این میان روی آوری به سیستم های حمل و نقل عمومی سریع ریلی و چرخ لاستیکی یکی از متداول ترین روش ها شده است.

سامانه اتوبوس تندرو به عنوان یکی از الگوهای موفق دستیابی به حمل‌ونقل سریع و انعطاف‌پذیر از روش‌های مختلفی برای دستیابی به اهداف فوق استفاده می‌کند. این اهداف توسط عوامل زیر حاصل می شود:

· خط ویژه

· حق تقدم عبور برای چراغ

· طراحی خاص وسیله نقلیه

· طراحی خاص ایستگاه و فضای مورد نیاز بیشتر

· سیستم جمع آوری بلیط هوشمند

علاوه بر آن در این سامانه از امکانات رفاهی دیگری مانند استفاده از کارت اعتباری در پرداخت کرایه به جای ارائه بلیط یا ساخت ایستگاههای سرپوشیده مخصوص این سامانه و ساخت اتوبوس‌های هماهنگ با این ایستگاه‌ها نیز استفاده گردیده‌است. میانگین سرعت این سامانه در سطح دنیا بین ۱۹ تا ۴۸ کیلومتر در ساعت می‌باشد.

در کشورهای مختلف اتوبوس‌های گوناگونی برای استفاده در این سامانه در نظر گرفته می‌شوند. دو نوع عمده این اتوبوس‌ها یکی اتوبوس چند کابینه است(دو یا سه کابینه) و یکی دیگر اتوبوس‌هایی است که به وسیله چرخی مخصوص روی مسیری ویژه راه می‌روند که این نوع فقط در کشورهای انگلیس، آلمان و ژاپن استفاده شده‌است.

۳- استاندارد ارزیابی خطوط BRT

استانداردBRT که به کوشش جمعی از متخصصان خبره در این زمینه تدوین شده است، به منظور معرفی و ارائه درکی ساده از تجارب و اقداماتی است که به عنوان الگوها و مثال‌های موفق طراحی خطوط BRT در سطح دنیا شناخته شده‌اند. الگوهای موفق BRT در سطح بین‌المللی عمدتاً نمونه‌هایی بوده‌اند که ترکیبی از اقدامات در جهت کارآیی و قابلیت بهبود و ارتقاء را با آسایش و رفاه مسافران به کمک گرفته‌اند. این استاندارد ویژگیهای طراحی را که به عنوان مولفه‌ای از ارتقاء سطح عملکرد و بهبود نگاه مثبت مسافران به سیستم نقش ایفا می‌کند، مدنظر قرار می‌دهد. هرچند روش امتیازدهی بکار گرفته شده در این دستورالعمل نهایتاً به معرفی و تحسین سیستم‌های با کیفیت بالا می‌پردازد اما این بدین معنی نیست که تلاش‌های دیگری که بعضاً توام با بهبود قابل توجهی در شرایط و منافع کاربران بوده است را بیهوده یا کم اهمیت جلوه دهد.

برگه امتیازدهی استاندارد BRT

در این برگه امتیازدهی معیارها و مقادیر امتیازات مرتبط با هر معیار که در نهایت ساختار روش امتیازدهی استانداردBRT را تشکیل می‌دهد، نشان داده شده است. در ادامه توضیح مختصری در رابطه با هریک ارائه شده است.

خط طلایی: کسب امتیاز بیش از ۸۵

خط نقره‌ای: کسب امتیاز ۷۰-۸۴

خط برنزی: کسب امتیاز ۵۰-۶۹

منبع: ترجمه دستورالعمل استاندارد BRT منتشره از سوی موسسه بین المللی ITDP