تاریخچه مترو

رشد حمل و نقل ریلی در پایتخت نزدیک به صد سال طول کشید. قطار شهری از دیرباز به عنوان یکی از کارآمدترین وسایل نقلیه عمومی شناخته شده است. با پیشرفت تکنولوژی بیش از ۱۰۰ سال است که قطارهای شهری در حال تغییر و تحول بوده و وظیفه حمل و نقل مسافران در اغلب شهرهای مهم دنیا را به عهده گرفته است.

نزدیک به صد سال قبل اولین قطار شهری تهران به وسیله چند مهندس بلژیکی تحت عنوان راهآهن و تراموای ایران۠به طول ۷۸۰۰متر بین تهران و شهرری احداث شد که در بین مردم به ماشین دودی معروف بود. صرف نظر از مورد فوق، استفاده از قطارهای شهری و مترو در ایران نسبت به بسیاری از کشورهای جهان از قدمت کمتری برخوردار است.
پیشنهاد استفاده از این وسیله نقلیه برای اولین بار در طرح جامع تهران مصوب سال۱۳۴۹ شمسی به عنوان یک سند رسمی مطرح شد. طراحی و احداث مسیرهای مترو در اواخر عمر نظام پیشین و اوائل پیروزی انقلاب اسلامی به آهستگی انجام می گرفت و در دهه۷۰ از سرعت بیشتری برخوردار شد، تا آنجا که در حال حاضر مسیرهای اصلی مترو در محدوده شهر تهران مورد بهره برداری قرار گرفته است.
براساس طرح جامع حمل و نقل و ترافیک شهر تهران، خطوط مترو استخوانبندی حمل و نقل مسافر را در شهر تهران به عهده خواهند داشت و سایر وسائل نقلیه عمومی نظیر مونوریل و اتوبوس به عنوان سیستم های مکمل مورد استفاده قرار خواهند گرفت.
قطارهای شهری برحسب اهداف و وظایفی که برای آنها برنامه ریزی شده به سه گروه اصلی تقسیم شده اند: مترو، تراموا و مونوریل که از آن زمان تاکنون مترو از بهره وری بیشتری برخوردار بوده است.
تاریخچه استفاده از مترو به نیمه دوم قرن نوزدهم میلادی برمی گردد؛ زمانی که شکوفایی صنعتی در کشورهای اروپایی به اوج خود رسیده بود و هر روز طرح ها و ایده های بسیاری برای توسعه و پیشرفت زندگی شهری جوامع مطرح می شد.
مترو نیز در همین راستا مدیون پیشرفت تکنولوژی در عرصه راه آهن و همچنین توسعه فیزیکی شهرهای اروپایی است. ایده احداث مترو اولین بار بطور جدی در کشورهای انگلستان و آلمان مطرح شد که این ایده اولیه به این صورت بود که دو ایستگاه اصلی راه آهن در دو سوی شهر توسط یک محور زیرزمینی به هم متصل شود.

اولین طرحی که در این زمینه اجرایی شد، در سال ۱۸۶۳ میلادی در شهر لندن بود که یک قطار زیرزمینی به کمک نیروی لوکوموتیو بخاری، مسافران را جابجا می کرد.
پیشرفت واقعی در این زمینه وقتی آغاز شد که از نیروی الکتریسیته برای حرکت قطارهای زیرزمینی استفاده شد. در سال ۱۸۹۰ میلادی در شهر برلین اولین قطار زیرزمینی که به کمک الکتریسیته حرکت می کرد، به کار افتاد.
تا زمان جنگ جهانی اول (۱۹۱۷ میلادی) بحث و اختلاف در خصوص اینکه آیا سیستم حمل و نقل ریلی شهری در زیرزمین احداث شود و یا روی زمین، بین کارشناسان ادامه داشت، اما پس از جنگ جهانی اول، کفه طرفداران احداث مترو در زیرزمین سنگین تر شد و امروزه در کلیه کلانشهرهای دنیا احداث و یا توسعه شبکه مترو صرف نظر از اینکه در زیرزمین، در سطح زمین و یا در ارتفاع پیش بینی کردند در اولویت طرح های حمل و نقل شهری قرار دارد و از سایر وسائل حمل و نقل شهری نظیر اتوبوس و … به عنوان سیستم مکمل مترو استفاده می شود.
پتانسیل و حجم جابجایی مسافر توسط مترو در شهرها آنچنان عظیم است که وسایل نقلیه ریلی دیگر را یارای رقابت با آن نیست و از این رو شهرهای بزرگ محور اصلی حمل و نقل عمومی را روی این وسیله نقلیه ریلی بنا نموده اند.
البته از سال ۱۹۸۰ میلادی با توجه به هزینه سنگین ساخت مترو، آهنگ احداث آن در کشورهای اروپایی آهسته و برعکس در کشورهای آسیایی شتاب بیشتری به خود گرفت. در اروپا پرحجم ترین برنامه توسعه متعلق به کشور اسپانیا است.

در اروپا اولین مترو در سال۱۸۶۳ میلادی در انگلستان به کار گرفته شد. البته بد نیست بدانید که اولین مترو در آسیا در سال ۱۹۲۷ میلادی در ژاپن مورد بهره برداری قرار گرفت.
در آمریکا اولین مترو در سال۱۸۹۲ میلادی در شهر شیکاگو ساخته شد که بیشترین مسیر آن روی زمین احداث شد و اولین مترویی که مسیر حرکت آن کاملاً در زیرزمین قرارداشت در شهرهای بوستن در سال۱۸۹۷ میلادی و نیویورک ۱۹۰۴ میلادی ساخته شدند.