مولفه های مسئله ساز کلان شهر تهران

آثار مرگ شهری در کلانشهر تهران

روند گسترش تهران تا ۵۰سال قبل ،یک روند تک قطبی بود . این قطب همان بافت قدیمی شهر بود که مرکز سیاسی تهران را در برگرفت ،اما از ۵۰سال پیش به این طرف با توسعه راههای دسترسی و توسعه زیرساختها واحداث واحدهای صنعتی در اطراف تهران حوزه های شهری جدید به تدریج با حوزه مرکزی تهران پیوند خورد و تهران به یک مجموعه شهری چند قطبی تحول پیدا کرد.

آثار مرگ شهری در کلانشهر تهران

تاریخچه شهر تهران:

نام تهران برای نخستین بار از سال ۲۶۱یا ۲۷۱ در شرح احوال ابو عبدالله محمدبن حماد تهرانی رازی در برخی از منابع تاریخی به ثبت رسیده است که نامبرده از محدثین معروف زمان خود بوده است.

در ان زمان تهران دیهی از دیه های ری بوده است.

بر اساس اسناد موجود نام تهران برای اولین بار در سفر نامه ای که در قرن یازدهم نوشته شده است آمده است در این سفر نامه تهران به عنوان محل تولد خطیب بغدادی یک دانشمند مشهور آورده شده است .

تهران از قدیم الایام دارای موقعیت استراتژیک و آب و هوایی خوبی قرار داشته به گونه ای که مینورسکی (۱۹۳۴)سفیراسپانیا در تهران در سال ۱۲۳۸ تهران را اینگونه تفسیر میکند:

“تهران شهری بسیار بزرگ است و دیواری دور آن دیده نمیشود در این شهر همه چیز به وفور وجود دارد و مکانی بسیار فرح بخش است.”

تهرا ن همچنین با توجه به موقعیت استراتژیکش مورد توجه پادشاهان صفویه قرار گرفت و شاه طهماسب آنرا به شهری واقعی تبدیل نمود.وبرای اولین بار تهران در زمان سلسله قاجار به پایتختی برگزیده شد که از آن زمان تا بحال ۲۰۰ سال میگذرد .

اکنون نیز شهرستان تهران ،به مرکزیت شهر تهران در مرکز استان قرار دارد که از شمال به شهرستان های رودبار قصران و شمیرانات از مشرق به شهرستان دماوند ،از جنوب به شهرستانهای ورامین و ری و اسلامشهرواز مغرب به شهرستانهای شهریار و کرج محدود میشودوتهران د ارای وسعتی به مقدار ۱۷۶۰ کیلومتر مربع است.

ظهور تهران به عنوان یک کلانشهر:

سخن از کلان شهری است که جمعیت آن در طول ۲۰۰ سال از ۱۵۰۰۰نفر به حدود۷میلیون نفر در حوزه مرکزی و۱۱ میلین در مجموع شهری خود رسیده است.تهران کلانشهری است که اکثر امکانات مدیریتی و سیاسی و اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی کشور در آن متمرکز شده است و کنترل کننده  تمام نقاط است.

کلانشهر تهران نقطه ورود کشور به اقتصاد جهانی و ورد سرزمین به فناوری های پیشرفته جهانی و جایگاه اصلی تعامل و تبادل خرده فرهنگهای ملی با فرهنگ جهانی است.به این ترتیب کلانشهر تهران نه تنها مرکز سیاسی ،اقتصادی و فرهنگی کشور ایران به شمار میرود،بلکه در مناسبات پیچیده و ارتباطات و تعاملات جهانی ،منطقه خاور میانه و آسیای مرکزی و حتی اروپا سهم و نقش مهمی دارد،شهری که از نظر جمعیت،وسعت و عملکرد با این سرعت رشد میکند طبعا از نظر کالبدی و ساختاری از نظر نارسایی های فراوان و ناسازگاری های بسیار در رنج و عذاب است.

روند گسترش تهران تا ۵۰سال قبل ،یک روند تک قطبی بود . این قطب همان بافت قدیمی شهر بود که مرکز سیاسی تهران را در برگرفت ،اما از ۵۰سال پیش به این طرف با توسعه راههای دسترسی و توسعه زیرساختها واحداث واحدهای صنعتی در اطراف تهران حوزه های شهری جدید به تدریج با حوزه مرکزی تهران پیوند خورد و تهران به یک مجموعه شهری چند قطبی تحول پیدا کرد.

سیر تحول مدیریت شهری در ایران:

تشکیلات و عناصر مدیریت شهری در دوره سنتی (قبل از مشروطیت)میتوان به چهار گروه زیر تقسیم کرد:

۱)امور اداری ،سیاسی و امنیتی شهر و منطقه تحت نفوذ آن بر عهده حاکم یا امیر بود.

۲)امور اجتماعی ،اقتصادی و خدماتی که بر عهده رییس شهر ،کلانتر و کدخدایان محله ها بود.

۳)امور انتظامی شهر به عهده عسس و داروغه بود.

۴)امور قضایی که مسئولیت آن با قضاوت بود.

مدیریت شهری پس از مشروطیت سر آغاز تحولات جدید و ورود به دوران نوسازی ایران است.

در دوران پهلوی اول انتخاب شهردار بر عهده دولت بود که بعد با تصویب قانون جدید در سال ۱۳۰۹ انتخاب شهردار به دست وزارت کشور سپرده شد.که این قانون با تحولاتی در سال ۱۳۲۸ همراه شد.

در دوران پس از پیروزی جمهوری اسلامی در سال ۱۳۵۷ و تغییر بنیادین نظام سیاسی  کشور قانون اساسی جدید بر اداره شورایی کشور در سطح کشوری،استانی ،شهری و روستایی تاکید ورزیدچنان که یک فصل از قانون اساسی به شوراها اختصاص یافته است.که طبق آن انتخاب شهردار بر عهده نمایندگان مردم در شوراهای شهر و روستا است.

آسیب شناسی کلان شهر تهران:

۱)مولفه های مسئله ساز کلان شهر تهران:

مولفه های مسئله ساز کلانشهرها در محور های مختلف و با معیار های متفاوتی قابل طبقه بندی و بررسی می باشند.مسائلی از قبیل:خزش شهری ،حمل و نقل،مسائل زیست محیطی ،رقابت برای توسعه اقتصادی و خدمات رسانی منطقه ای .در اولین طرح توسعه بعد از انقلاب مشکلات ساختاری توسعه شهری بطور خلاصه تدوین شد.

این سیاست ها بطور گسترده در تهیه طرح راهبردی جدید شهرداری  تهران به کار گرفته شد که وزارت مسکن و شهر سازی در کنفرانس مربوط به برنامه ریزی  فیزیکی در ایران به نکته ای تاکید نمود که تمام جنبه های برنامه ریزی شهری باید تحت کنترل و بر عهده شهرداری ها قرار گیرد.

پس از اتمام طرح ۲۵ ساله جامع تهران که در سال۱۳۷۲ خاتمه یافت شهرداری اقدام به تهیه یک طرح راهبردی برای خود نمود بطوری که مسئول اجرای آن نیز خود شهرداری بود.این طرح مبنای اولویت طرح شهرداری تهران به نام”برنامه اول شهرداری تهران” یا “تهران۸۰” شناخته شد.

در این طرح مشکلات اصلی شهر تهران به ۶ گروه زیرتقسیم شد:

۱)کمبود سرمایه  ۲)رشد شهر   ۳)اجرای طرح

۴)آلودگی زیست محیطی  ۵)حمل و نقل عمومی  ۶)نظام اداری

که طبق این برنامه شهر تهران باید تا سال ۱۳۸۰دارای۷ میلیون جمعیت ساکن در شهر و ۵ میلیون ساکن در حومه باشد و مطابق با آن خدمات مورد نیاز تدارک دیده شود.یکی دیگر از اهداف این طرح سیاست تمرکز زدایی و تقویت دولت محلی بود.

بنا بر این در این طرح چشم اندازی از شهر تهران در سال۱۳۸۰ همراه با پیش بینی مشکلات و ایجاد اولویت های سرمایه گذاری تهیه شده است.

دیدگاه های شهرداری از یک شهر ایده آل شهری است که ۶ ویژگی زیر را داشته باشد:

۱)شهر پاک   ۲)شهر روان  ۳)شهر سبز

۴)شهر فرهنگی  ۵)شهر پویا  ۶)شهر با بافت سنتی و مدرن

۲)شواهد مرگ شهری در کلان شهر تهران:

فرانتس شافر(۱۹۷۰) و کارل روپرت (۱۹۷۳)در تبیین شاخص های حیاتی یا نقش های اساسی انسان برای ابراز وجود به هفت نقش یا شاخص اشاره میکنند:

۱)تولید مثل و تداوم بقا  ۲)اشتغال و کار  ۳)سکونت یا سکنی گزیدن  ۴)آموزش و پرورش

۵)آمد و شد یا جابجایی  ۶)تامین و تدارک یا بر آوردن نیاز های خویش  ۷)استراحت و تفریح

این نقش ها بر این نکته تاکید که انسان فارغ از خاستگاه اجتماعی و مکانی برای ابراز وجود یا اثبات بودن و هستن خویش هفت رفتار یا نقش اساسی فوق را از خود بروز میدهد.این رفتار ها برخاسته از وجود انسان و ابراز موجودیت اوست.

بنابر این شافر و روپرت با ارائه نقش های اساسی انسان در واقع از دید گاه جغرافیای اجتماعی به تبیین رابطه متقابل میان فضا و رفتار میپردازد.

از طرفی شهر مکان یا عرصه تعریف شده ای است که در آن از شاخص های حیاتی انسان در محدوده آن به شکل تبلور یافته عینیت میابد ویا به عبارت دیگر شهر تبلور تکامل یافته نقش اساسی انسان در فضا میباشد.از این منظر شهر مکانی است که به بهترین شکل  ممکن به نیاز های حیاتی انسان پاسخ میدهد.یا به عبارتی شهر مکانی است که انسان نیازهای خود را به گونه ای مطلوب ،نظام مند وتکامل یافته در کالبد فضایی- مکانی آن تامین میکند.آنجایی که یک شهر قادر نباشد به این نیازها پاسخ قانع کننده بدهد جایی است که آن شهراز انجام رسالت اصلی خود بازمانده است.

با توجه به مطالب فوق باید به این سوالها پاسخ داد که آیا اصولا تهران در وضعیت کنونی خود در زمینه تامین نیازهای حیاتی و اساسی ساکنانش شهری موفق ارزیابی میشود؟آیا میتوان ناتوانی تهران در تامین نیازهای حیاتی انسان شهر نشین را از جمله شواهد مرگ شهری در این کلانشهر تلقی کرد؟

شهرداری تهران با توجه به طرح “تهران۸۰” میخواست به ۶ هدف فوق برسد که در همین رابطه با وجود گذشت در حدود ۵سال از تاریخ هدف در سند ملی توسعه تهران که در بهار۸۵ منتشر شد مهمترین معضلات و مشکلات ،تنگناها و محدودیتهای تهران به شرح زیر عنوان گردید که نشان دهنده وضعیت کلانشهر تهران در خصوص سطح ارائه خدمات در جهت تامین نیازهای انسانی میباشد:

” از یک سو معضلاتی همچون تمرکز شدید فعالیتهای اداری ،بازرگانی ،خدماتی ونظامی باعملکرد در کلانشهر تهران ،مهاجرت بی رویه تمرکز شدید جمعیت و توسعه شهری متمرکز ،مهارنشدن و وجود حاشیه نشینی ،کمبود امکانات به لحاظ سرانه آموزشی،ورزشی،فرهنگی و تاسیات و تسهیلات شهری به ویژه تسهیلات جمع آوری و تصفیه فاضلاب شهری ،گسترش روز افزون تغییر کاربری اراضی زراعی،باغات و تصرف  حریم رودخانه و بهره برداری نامناسب از منابع آبهای سطحی وزیر زمینی استقرار مراکز جمعیتی بروی گسل های زلزله و مسیل ها وازسوی دیگر تنگناهایی چون،استقرار خطوط انتقال انرژی،آب و انبارهای ذخیره سوخت در مراکز تجمع جمعیت و فعالیت ،استقرار زاغه های مهمات،صنایع دفاعی وپادگانهای نظامی در مراکز تجمع جمعیت و فعالیت،بحرانی بودن شرایط زیست محیطی،عدم کشش شبکه حمل و نقل درون شهری ،کمبود و نارسایی در تامین امنیت اجتماعی ،بیکاری بالای جوانان و فارغ التحصیلان دانشگاهی وپایین بودن بهره وری نیروی کار وسرمایه،همچنین محدودیت منابع آبهای سطحی و زیرزمینی،زلزله خیزی و وجود گسلهای فعال،ضعف پوشش گیاهی ،شور بودن و تخریب خاک وپدیده وارونگی هوا از عمده ترین تنگناها ومحدودیتهای توسعه پایدارکلانشهر تهران است”

براین اساس وبا توجه به قابلیت ها وتنگناها واستقرارمرکزیت کشور ،توسعه پایداربرمحوریت ایفای نقش مدیریت عالی فرآیندهای توسعه ملی وروابط فراملی کشور ،امور تخصصی،علمی،آموزشی و پژوهشی در سطوح ملی و فرا ملی ،خدمات برتر تخصصی و فنی و مهندسی وصنایع با تکنولوژی برترباتکیه بر(آی سی تی)در قالب یک مدیریت یکپارچه،به نماد توسعه یافتگی کشور تبدیل خواهد شد.

در مطالعه ای که در زمینه زیرسازمانها و فرایندهای شهرداری تهران صورت پذیرفته است نتایج مطالعه قابل تامل میباشد ونشان دهنده لزوم اهتمام هرچه بیشتر مدیران شهری به زیرساختهای مدیریت شهری کلانشهر تهران میباشد.فارغ از فعال بودن یا عدم فعالیت در بخشهای ذیل الذکر ،ارزیابی عملکرد این زیر سازمانهاخود مقوله ای دیگر است.