تقسیم بندی آلاینده ها

مؤسسه حفاظت از محیط زیست آمریکا EPA، شش آلاینده اصلی را به عنوان معیار انتخاب نموده و اینها را به دو دسته اولیه و ثانویه تقسیم کرده است. آلاینده‌های اولیه موادی هستند که از منابع مستقیماً به هوای محیط وارد می‌شوند و شامل پنج آلاینده منواکسیدکربن (CO)، دی‌اکسیدنیتروژن (NO_۲)، دی‌اکسیدگوگرد (SO_۲)، ذرات معلق با قطر کمتر از ۱۰ میکرون (PM-10) و سرب (pb) می‌باشد. آلاینده‌های ثانویه به موادی اطلاق می‌شود که در اثر فعل و انفعالات موجود در هوای اطراف زمین بوجود می‌آید و در این گروه می‌توان از ازن (O_۳) نام برد.

– منواکسیدکربن (CO)
گازی است بیرنگ و بیبو ولی بسیار سمی. منبع اصلی تولید این گاز اتومبیلها هستند. گاز منواکسید کربن در هوای آزاد و به مقدار کم، زندگی بیماران قلبی و ریوی را به خطر میاندازد و در افراد سالم باعث سردرد، سرگیجه، خستگی زیاد و تحریک اعصاب میشود. استنشاق این گاز در محیطهای دربسته و سقفدار باعث خفگی و مرگ میشود.

منواکسیدکربن حدود ۲۲۰ برابر سریعتر از اکسیژن با هموگلوبین خون ترکیب شده و تولید کربوکسی هموگلوبین میکند. این گاز نه تنها با اتصال به هموگلوبین مانع چسبیدن اکسیژن به آن میشود، بلکه از آزاد شدن اکسیژن از اکسیهموگلوبین باقیمانده نیز جلوگیری میکند.
به این ترتیب نسوج بدن با کمبود اکسیژن روبرو شده و اعضای حیاتی بویژه قلب آسیب میبیند، گذشته از این منواکسیدکربن خود، به طور مستقیم نیز به سلولهای قلب آسیب رسانده و به روند تنگی عروق سرعت میبخشد.

– ذرات معلق(۱۰-PM)
ذرات معلق با قطر کمتر از ۱۰ میکرومتر بدلیل راهیابی به سیستم تنفسی تحتانی به عنوان شاخص اصلی مواد معلق در هوا معرفی میشوند. بر اساس مطالعات، ذرات معلق در مقایسه با اکسیدهای گوگرد و اکسیدهای ازت برای سلامتی مخاطره آمیزتر است و مقدار ۱۰-PM در تشدید بیماریهای قلبی _ ریوی، کاهش مقاومت سیستم ایمنی بدن در مقابل بیماریها، از بین رفتن بافت ریه، آسم کودکان، مرگ و میر زودرس و سرطان نقش عمدهای دارد.

– اکسید های نیتروژن (NO_X
دیاکسیدنیتروژن که بیشتر از سایر اکسیدهای نیتروژن در هوا منتشر میشود گازی است قهوهای رنگ و بدبو که به وسیله وسایل نقلیه موتوری و کارخانجاتی که از موتورهای درونسوز استفاده میکنند وارد هوا میشود. این گاز باعث تحریک چشمها و قسمتهای عمقی ریهها شده و موجب بروز خستگی مفرط و افزایش موارد بیماری میگردد. علاوه بر این به گیاهان نیز صدمات زیادی وارد میکند.

– اکسیدهای گوگرد (SO_X)
دیاکسید گوگرد (SO_۲) که بیشتر از دیگر اکسیدهای گوگرد در هوا منتشر میشود، گازی است بیرنگ و بدبو که باعث تحریک مجاری تنفسی بخصوص حلق، بینی و حنجره شده و ایجاد برونشیتهای مزمن، آسم و آمفیزم میکند. منبع اصلی تولید این گاز، احتراق گازوئیل و مازوت در منازل، کارخانجات و وسایل نقلیه موتوری است.

دیاکسید گوگرد وقتی با بخار آب موجود در هوا ترکیب میشود تبدیل به اسید شده و بارش آن بصورت باران اسیدی، باعث خوردگی فلزات، سنگ و پارچه میشود. این گاز نیز همچون دیاکسیدنیتروژن بر گیاهان اثر گذاشته و باعث از بین رفتن آنها میشود.

– ازن (O_۳)
ازن در اثر واکنشهای فتوشیمیایی توسط هیدروکربنهای خروجی از اگزوز ماشینها و اکسیدهای نیتروژن در اتمسفر بوجود میآید و به این ترتیب جزء آلایندههای ثانویه بشمار میرود.

از جمله اثرات مضر این آلاینده بر سلامتی انسان، سوزش چشم و ریهها میباشد.آمارها نشان میدهد که حملات آسم در روزهاییکه غلظت بالایی از این آلاینده مشاهده شده بطور مشخصی افزایش یافته است. ازن موجود در هوا آسیبهای شدیدی به کودکان، افراد سالخورده و افراد دارای ناراحتی تنفسی وارد میکند. ازن همچنین موجب کاهش بازدهی محصولات کشاورزی و از بین رفتن جنگلها و اکوسیستم گیاهی میشود.

– هیدروکربنهای فرار (VOC_s)
برخی از بخارات هیدروکربنها در اتمسفر نقش بالقوهای در تخریب سلامتی انسانها دارند. بنزن بعنوان یکی از مهمترین هیدروکربنهای فرار با وجودیکه بعلت حلالیت بالا نقش عمدهای در صنعت بعهده دارد ولی استنشاق آن موجب جلوگیری از تشکیل گلبول قرمز در مغز استخوان میشود. منبع اصلی تولید بنزن، بنزین مورد استفاده در خودروهاست. در مواردی چند، سرطان خون (لوسمی) در افرادیکه بعلت مسایل شغلی برای طولانی مدت در معرض بخارات بنزن بودهاند، گزارش شده است.