اثرات زیست محیطی آلودگی هوا

– برونشیت مزمن
از مشخصات این بیماری سرفههای پی در پی و جریان خلط مستمر در شخص مبتلا است. مواد آلوده کننده باعث تخریب مژکهای مجاری تنفسی- که مواد محرک را از ریه خارج می کنند ֠شده و در نتیجه سرفه تنها راهی خواهد بود که ذرات از ریه بیرون رانده شوند. در صورتی که برونشیت مزمن درمان نشود، منجر به مرگ بیمار خواهد شد.

– حساسیت
مواد آلاینده میتواند باعث عکسالعملهای آلرژیکی مختلف از جمله آبریزش بینی، تنگی نفس، خارش پوست، اشک چشم و عسطههای پی در پی شوند.

– آسم
عبارت است از مقاومت مجرای تنفسی در مقابل عبور هوا در یک حمله آسمی، مجاری تنفسی باریک شده و عبور هوای تنفسی به حداقل میرسد و در نتیجه بیمار دچار تنگی نفس میشود و همچنین میتواند موجب انفاکتوس یا التهاب قلب میگردد که عمدتاً به صورت سینه درد، طپش قلب، تنگی نفس و اختلال در سیستم قلب ظاهر میشود.

– سرطان ریه، معده و بیماریهای قلبی
هر چندکه این بیماریها مستقیماً و منحصراً مربوط به آلودگی هوا نیست، اما آلودگی هوا یکی از عوامل مهم به وجود آورنده و تشدید کننده آنها به حساب میآید.

– اثر آلودگی هوا بر گیاهان
آلودگی هوا در متابولیسم (سوخت و ساز) گیاهان نیز تأثیر سوء داشته و ضمن ضعیف کردن گیاه، موجب پدید آمدن امراض و آفات مختلف در آنها میشود. این مسئله بخصوص با گسترش روزافزون شهرها و تبدیل مناطق روستایی و کشاورزی به مناطق صنعتی، فزونی مییابد. به طور کلی اثر ناشی از آلودگی هوا بر گیاه میتواند به صورت ظاهر شدن لکههای خشکیده در برگ، از دست دادن رنگ، کاهش رشد گیاه، کاهش محصول و حتی از بین رفتن گیاه نمایان شود.

توجه به نقش مهم گیاهان در پاکیزگی هوا سبب شده تا اقداماتی جدی در حفظ و نگهداری و افزایش فضاهای سبز صورت گیرد. با این همه آلودگی هوا برای گیاهان خطری جدی محسوب شده و فضاهای سبز را تهدید به نابودی میکند. بنابراین دادن آگاهی به مردم و انجام اقدامات جدی و سریع برای جلوگیری از تخریب بیش از پیش جنگلها و منابع طبیعی و ایجاد فضاهای سبز امر حیاتی است.

–  اثرات جوی

– وارونگی دما
معمولاً در لایه پایین جو، درجه حرارت هوا با افزایش ارتفاع کاهش مییابد، بنابراین طبیعی است که یک حرکت صعودی هوا به وجود میآید و آلودگیها را با خود به طبقات بالای جو برده و از محل تنفس دور میسازد. اما در بعضی شرایط جغرافیایی خاص ֠مانند احاطه شدن یک شهر به وسیله کوهها ֠یک لایه هوای گرم، همچون سقف شیشهای که بالای شهر را پوشانده باشد، هوای سرد پایین را محبوس میکند و مانع از بالا رفتن و دور شدن آلودگی از سطح شهر میشود. در این حالت جریان هوا بر عکس شده و باعث پایداری بیشتر هوا و تراکم گازهای آلاینده تا حد بسیار خطرناک میشود که به این حالت وارونگی جوی اطلاق میشود. متأسفانه تهران بیش از دو سوم روزهای سال (حدود ۲۵۰ روز) با پدیده وارونگی جوی روبرو است. این حالت بیشتر در پاییز و زمستان روی میدهد.

– اثر گلخانهای (Green House Effect)
فعالیت و تحرکت جو زمین نتیجه جریان مداوم انرژی از خورشید به زمین و از زمین به فضاست. حدود ۳ درصد از انرژی خورشید، دوباره به فضا منعکس میشود و قسمتی از این انرژی منعکس شده، به وسیله گازهای معروف به گازهای گلخانهای – شامل دیاکسیدکربن، متان و اکسید نیترو و غیره ֠دوباره به سطح زمین بازتابانیده میشود. این پدیده که به اثر گلخانهای معروف است، خود باعث افزایش درجه حرارت در مناطق آلوده میشود. در هوای محبوس، میزان آلودگی نیز بیش از پیش افزایش یافته و به دنبال آن خطرات ناشی از آلودگی نیز تا میزان قابل توجهی بالا رفته و شهرنشینان را به طور جدی تهدید میکند. بدیهی است در صورت کاستن از گازهای گلخانهای با از بین بردن و یا محدود کردن منابع تولید کننده آن میتوان از بروز اثر گلخانهای و خطرات ناشی از آن جلوگیری کرد.

–  بارش اسیدی
بارش اسیدی ، به بارانی اطلاق میگردد که نسبت به باران معمولی اسیدیتر است (۶/۵ PH) معمولاً خصوصیات اسیدی آب توسط PH اندازهگیری میشود که گستره طبیعی آن بین ۵/۶ تا ۵/۸ قرار دارد. اگر PH باران کمتر از ۶ باشد، به عنوان بارش اسیدی منظور میشود. اسیدی شدن آب باران به علت آلودگی وسیع هوا با توجه به گسترش صنایع و افزایش تردد خودروها میباشد. از این رو به منظور اجتناب از بارش اسیدی، برنامهریزی مناسب ضرورت دارد.
ضمن اینکه محل قرار گرفتن صنایع در یک منطقه یا یک کشور نیز نیاز به بررسیهای دقیق و حساب شده دارد.

به دلیل فقدان برنامهریزی و پیشبینی وضع هوا پیرامون، بارش اسیدی، اکنون چندین کشور توسعه یافته با مشکلات بارش اسیدی مواجه هستند. دریاچهها و جنگلها در مناطق حاصلخیز (پرباران) اروپا، کانادا، آمریکا و جنگلهای آلمان غربی تحت تأثیر عوارض سوء بارش اسیدی قرار دارند. در هند نیز بارش اسیدی در بمبئی گزارش شده است.

اکسیدهای گوگرد، نیتروژن و هیدروکربنها پارامترهای اصلی کمک کننده به بارش اسیدی هستند. مقادیر عظیمی اکسیدهای گوگرد و نیتروژن از دودکشهای واحدهای صنعتی و نیز از اگزوز اتومبیلها به اتمسفر وارد میشوند. سوزاندن سوختهای فسیلی برای تولید انرژی، عامل اصلی (۶۰-۷۰ درصد) ورود اکسیدهای گوگرد به اتمسفر است. ذوب سنگهای معدن گوگرد بویژه سرب، روی و مس نیز عامل افزایش در مقدار اکسیدهای گوگرد اتمسفر به شمار میرود. عوامل اصلی اکسیدهای نیتروژن، آلایندههای خروجی از اگزوز اتومبیلها، نیروگاهها و واحدهای ذوب کننده هستند. زمانیکه این آلایندهها در حضور رطوبت واکنش میدهند، آلایندههای ثانویه را تشکیل میدهند.  اغلب آلایندههای ثانویه حاصل از واکنشهای فتوشیمیایی از امواج خورشیدی انرژی مورد نیاز خود را بدست میآورند.

بارش اسیدی موجب اثرات زیر میباشد:
الف: بارش اسیدی باعث کاهش PH آب رودخانه و دریاچهها میشود که این امر نیز نابودی موجودات آبزی (ماهی و غیره) را در پی دارد و منجر به کاهش رشد پلانکتونها و تکثیر ماهیها میشود. تغییر در PH مانع از بیرون آمدن ماهیها از تخم میشود. جلبکهای سبز و چندین نوع باکتری که برای ادامه حیات موجودات آبزی ضروری هستند، در محیط اسیدی قادر به ادامه بقاء و حیات نیستند.

ب: بارش اسیدی برای جنگلها و مراتع مضر هستند. بارش اسیدی به برگهای درختان صدمه زده و فرسایش سطح برگ را تسریع میکنند. رشد برگها به علت اسیدیته بالا کاهش مییابد. زمانیکه رشد برگها تحت تأثیر بارش اسیدی قرار میگیرد، نابودی گیاهان سبز نیز حاصل میشود.

ج: اسیدیته بر روی خاک تأثیر میگذارد. یک عنصر مغذی برای گیاه نظیر پتاسیم به تدریج از خاک شسته و خارج میشود. تحت شرایط اسیدی، فلزات سمی برای گیاه در خاک انباشته میشوند.

د: همچنین بارش اسیدی فعالیت میکروبهایی را که مواد آلی موجود در خاک را به عناصر مغذی مورد نیاز گیاه تبدیل میکنند، مختل مینمایند. زمانی که جمعیت میکروبی کاهش پیدا میکند، میکروبها آنچنان قادر به تحمل محیط اسیدی خاک به علت بارش اسیدی نیستند.