طرح مجموعه شهری مشهد(مطالعات پایه مسکن)

مقدمه
مسکن یکی از مسائل و موضوعات محوری و حاد مجموعه شهری مشهد است، برنامه ریزی متمرکز و از بالا به پایین، فقدان منابع کافی و سایر مسائل موجود در سطح مجموعه شهری از یکطرف، و افزایش شتابان شهرنشینی و تغییرات اساسی در ساختار سنی جمعیت مجموعه شهری از طرف دیگر، تأمین مسکن مناسب و به طور کلی مسکن را در سطح مجموعه شهری مشهد به صورت یک مسأله و چالش اساسی مطرح کرده است. بدیهی است برای پاسخگویی به تقاضای روزافزون مسکن در سطح مجموعه شهری مشهد، علاوه بر نیاز به زمین، سرمایه، مصالح ساختمانی، نیروی انسانی و غیره، وجود یک نظام برنامه ریزی جامع و یکپارچه به منظور ایجاد هماهنگی بین بخش مسکن و سایر بخشهای اقتصاد مجموعه شهری و همچنین بین اجزای تشکیل دهنده مسکن (زمین، سرمایه، نیروی انسانی  و…) و زیرساختهای توسعه (خدمات عمومی، حمل ونقل و…) ضرورتی اجتناب ناپذیر است. بر این اساس، باید شناخت کافی نسبت به عوامل مؤثر بر عرضه و تقاضای مسکن به دست آورد و ابعاد و میزان تأثیرگذاری این عوامل را مورد تجزیه و تحلیل قرار داد. به عبارت دیگر دستیابی به برنامه ریزی مطلوب مسکن مستلزم شناخت عوامل مؤثر بر عرضه و تقاضای مسکن و میزان تأثیرگذاری آنهاست.
با توجه به مطالب فوق و در راستای تحقق برنامه ریزی مسکن مطلوب در سطح مجموعه شهری مشهد، هدف اصلی مطالعات و برنامه ریزی مسکن، در راستای نزدیک ساختن عرضه مسکن با نیاز و تقاضای واقعی برای آن سوق داده شده است. تقاضای مؤثر برای مسکن با آنچه که توسط بازار مسکن عرضه میشود، تفاوت اساسی دارد. در واقع میان عرضه مسکن و تقاضای مؤثر و واقعی برای آن شکاف های اساسی وجود دارد که برنامه ریزی مسکن مجموعه شهری مشهد به دنبال کاهش این شکاف ها است. در راستای کاهش شکاف میان عرضه مسکن و تقاضای واقعی برای آن، برنامه ریزی مسکن اهداف زیر را دنبال میکند:
• شناسایی و تعیین عوامل مؤثر در عرضه و تقاضای مسکن
• شناسایی و تعیین گروههای هدف ( کمدرآمدها)
• توجه ویژه به اسکان غیررسمی و سکونتگاههای حاشیهای
• شناسایی و تعیین زمینهای مناسب برای ایجاد و توسعه مسکن با توجه به عوامل مختلف
بدیهی است اهداف مذکور بسته به سطح و مقیاس مطالعه متفاوت خواهد بود، بدین معنا که برنامه ریزی مسکن در مقیاس طرح مجموعه شهری مشهد به دنبال تعادل بخشی به توسعه فضایی مجموعه شهری و در قالب توزیع فضایی نیاز به مسکن بر اساس حوزه های تعادل بخش خواهد بود. به عبارت دیگر هدف اصلی برنامه ریزی مسکن در سطح مجموعه شهری مشهد، هدایت تقاضای مسکن در چارچوب سیاست تمرکز غیرمتمرکز است، بدین معنا که تخصیص فضا به تقاضای مسکن در راستای تمرکززدایی از کلانشهر مشهد، تقویت و توسعه شهرهای میانی و پیشنهادی، حفاظت فعال از پهنه ها و عناصر طبیعی و به طور کلی ایجاد تعادل در عرضه مسکن متناسب با تقاضا برای آن بوده است. بدیهی است که اهداف و راهبردهای برنامه ریزی مسکن در این سطح به عنوان راهنما و مبنایی برای دیگر سطوح برنامه ریزی عمل میکنند. این سطح از برنامه ریزی بیشتر جنبه سیاستگذاری و تصمیم سازی دارد. بعد از تعیین نقش و جایگاه حوزه های تعادل بخش در تأمین تقاضای مسکن مورد نیاز در سطح مجموعه شهری مشهد، برنامه ریزی مسکن در مقیاس طرح جامع کلانشهر مشهد، در پی تدقیق نقش و سهم حوزه کلانشهر مشهد در چارچوب سیاستهای طرح مجموعه شهری مشهد خواهد بود. در واقع هدف اصلی برنامه ریزی مسکن در مقیاس طرح جامع، پیشبینی عرضه و تقاضای مسکن و نزدیک کردن این دو به یکدیگر از طریق تعیین محدوده های افزایش تراکم ساختمانی، جمعیتی، پهنه های نیازمند نوسازی و بهسازی و پهنه های واجد کاربری های ناسازگار شهری است.
در نهایت مطالعات برنامه ریزی مسکن در مقیاس طرح تفصیلی به دنبال تدقیق محدوده های پیشنهادی تأمین مسکن طرح جامع و تعیین سهم و نقش مناطق و حوزه های شهری به لحاظ تأمین مسکن شهری است. با توجه به ملاحظات فوق، مطالعات برنامه ریزی مسکن در طرح مجموعه شهری به صورت زیر ارائه خواهد شد:
فصل اول: چارچوب نظری مطالعات شامل مبانی برنامه ریزی، اهداف و وظایف مطالعه و فرایند و سطوح مطالعه
فصل دوم: برنامه ها و طرحهای فرادست مسکن
فصل سو م: مطالعات جمعیتی و اجتماعی با تأکید بر تحول جمعیت و شاخص های خانوار و مسکن
فصل چهارم: مطالعات اقتصادی با تأکید بر عرضه و تقاضای مسکن
فصل پنجم: شاخص های مسکن و روند تحول و توزیع آن در ابعاد مختلف اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و کالبدی
فصل ششم: خلاصه و نتیجه گیری مطالعات پایه انجام شده در قالب ارائه وضع موجود و روندهای جاری، امکانات و فرصتهای توسعه، محدودیت ها و تنگناهای توسعه و چشمانداز برنامه مسکن در سطح مجموعه شهری